Kościół pw. śś. Piotra i Pawła w Równem
Jednym z kierunków architektury modernizmu był funkcjonalizm, obecny także w architekturze sakralnej. Przykładem jest kościół pw. Świętych Piotra i Pawła w Równem.
Architektura nowoczesna w Polsce
Architektura funkcjonalistyczna spod znaku awangardowych architektów zachodnich, takich jak Le Corbusier, Walter Gropius i Ludwig Mies van der Rohe, dotarła do Polski w 1926 r. za sprawą międzynarodowej wystawy architektury nowoczesnej w warszawskiej Zachęcie. Domeną funkcjonalizmu była architektura mieszkaniowa, dla której kierunek ten powstał i z którą był integralnie związany. Z czasem pojawił się także w gmachach użyteczności publicznej, a nawet w architekturze sakralnej, pomimo początkowego oporu ze strony duchowieństwa, które obawiało się, że nowoczesny projekt kościoła nie będzie się różnił od hali fabrycznej. Za pierwszą realizację funkcjonalistyczną tego typu uważa się kościół pw. św. Kazimierza w Katowicach, wybudowany w latach 1930–1933 według projektu Leona Dietza d’Army.
Funkcjonalizm w architekturze sakralnej
Jednym z najbardziej wyrazistych przykładów zastosowania funkcjonalistycznej formy w architekturze sakralnej jest kościół garnizonowy pw. Świętych Piotra i Pawła w Równem, największym mieście województwa wołyńskiego. W latach międzywojennych istniał tu duży garnizon wojskowy, w którym stacjonowało kilka jednostek, m.in. wielka 13 Kresowa Dywizja Piechoty, 44 i 45 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych, Brygada Kawalerii Równe oraz 21 Pułk Ułanów Nadwiślańskich, a także pułk Korpusu Ochrony Pogranicza. Po zwiększeniu kontyngentu wojskowego pojawiła się potrzeba budowy kościoła garnizonowego, w Równem był bowiem czynny tylko jeden obiekt sakralny – neogotycki kościół parafialny pw. św. Antoniego z końca XIX w. Środki na budowę zgromadzono dzięki zaangażowaniu Ministerstwa Spraw Wojskowych, oficerów i żołnierzy Pułku Ułanów Nadwiślańskich, księcia Janusza Radziwiłła, właściciela pobliskiej ordynacji ołyckiej, i senatora Michała Skokowskiego.
Kościół pw. śś. Piotra i Pawła w Równem – widok ogólny, przed 1939; źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Polski kościół w Równem na Wołyniu – budowa
Projekt architektoniczny wykonał Witold Czeczott-Danilewicz (1895–1943 lub 1944), absolwent Politechniki Warszawskiej. Od 1929 r. był zatrudniony w Departamencie Budownictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych, prowadził też samodzielną praktykę, projektując m.in. na zlecenie Ministerstwa Sprawiedliwości i Ministerstwa Robót Publicznych. W latach 30. XX w. pracował na Górnym Śląsku.
Kościół pw. śś. Piotra i Pawła – widok fasady, przed 1939; źródło: Budownictwo wojskowe 1918–1935, Warszawa 1935, t. I
Sprawami związanymi z budową kierował ks. mjr Antoni Butrymowicz, kapelan garnizonu. Budowa została zrealizowana w latach 1931–1938. Kościół stanął w zachodniej części miasta, przy skrzyżowaniu dwóch głównych arterii miejskich, w pobliżu koszar i Domu Żołnierza, wybudowanego w połowie lat dwudziestych. W ten sposób w wojskowej dzielnicy miasta powstał rodzaj lokalnego centrum.
Kościół w Równem– architektura
Rzut kościoła rozwiązano w sposób tradycyjny, dzieląc wnętrze na trzy nawy, prezbiterium zaś zamykając półkolistą absydą. Do części prezbiterialnej przylegają: zakrystia, pomieszczenie do przechowywania sprzętów liturgicznych, biblioteka, pomieszczenie dla zakonnic i pomieszczenie techniczne. Kompozycja budowli to wyważony, a jednocześnie dynamiczny układ geometrycznych brył z asymetryczną fasadą i dominantą w postaci masywnej wieży-dzwonnicy.
Kościół pw. śś. Piotra i Pawła – widok ogólny, przed 1939; źródło: L. Popek, Świątynie Wołynia, Lublin 1997
Pomimo – wydawałoby się – skromnego repertuaru form całość jest zróżnicowana, co podkreślają otwory okienne, od szerokich i kwadratowych w półkolistej ścianie absydy do wysokich i wąskich w nawie głównej oraz szczelinowych w górnej partii dzwonnicy, z dominującym oculusem na osi fasady – pochodną gotyckiej rozety – nadającym architekturze kościoła charakteru „okrętowego”.
Centralną, wysuniętą część fasady wsparto na słupach, realizując postulat Le Corbusiera dotyczący zasady wolnego parteru. Gładki, biały tynk, którym pokryto elewacje, dopełnił funkcjonalistycznej całości. W 1936 r. pisano na temat świątyni w monumentalnym opracowaniu Budownictwo wojskowe 1918–1935: „Jako jeden z pierwszych wybudowanych przez wojsko kościołów można przytoczyć kościół w Równem arch. W. Czeczotta, o charakterze skrajnie modernistycznym. Wprawdzie zachowane w nim zostały tradycje mocnego akcentu w wielkiem okrągłem oknie, bogatszej formie wejścia itd., lecz wszystko w purytańskiej formie czystej linji modernistycznej”.
Kościół w Równem – dzieje
Uroczyste otwarcie kościoła zbiegło się w czasie z corocznym świętem 13 Dywizji Piechoty. W ceremonii wziął udział m.in. wojewoda wołyński Henryk Józewski.
Kościół pw. śś. Piotra i Pawła – widok ogólny, stan obecny; fot. Michał Pszczółkowski
Do końca międzywojnia budowla pełniła funkcję świątyni wojskowej. W listopadzie 1939 r. została przekazana Armii Czerwonej na działalność kulturalną. W latach powojennych gmach pełnił funkcję stajni, później sali kinowej, ostatecznie wnętrze zostało podzielone na dwie kondygnacje: na parterze umieszczono salę gimnastyczną, kilka zakładów usługowych i magazyn meblowy, na pierwszym piętrze – pomieszczenie biurowe.
Funkcja sakralna została przywrócona dopiero po rozpadzie ZSRR. Natomiast 26 października 1991 roku świątynia została poświęcona przez biskupa Rafała Kiernickiego, lwowskiego biskupa pomocniczego. Obecnie pełni funkcję katolickiego kościoła parafialnego w Równem.
Michał Pszczółkowski
