Pałac arcybiskupów lwowskich w Obroszynie
Spośród trzech rezydencji arcybiskupów lwowskich najbardziej ulubiony był pałac w Obroszynie. Po pierwszej wojnie światowej niszczony kolejno przez Rosjan, Niemców, Austriaków i Ukraińców został poddany renowacji i przebudowie w dwudziestoleciu międzywojennym.
Sieć rezydencji arcybiskupich
Arcybiskupi-ordynariusze lwowscy posiadali trzy rezydencje. Najstarszą był pałac przy Rynku nr 9 we Lwowie. Od czasów średniowiecza (od 1376 r.) pełnił on rolę głównej siedziby – to w niej arcybiskupi lwowscy gościli m.in. kolejnych królów: Zygmunta III Wazę, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego, królewicza Władysława Wazę, to tutaj w roku 1673 zmarł król Michał Korybut Wiśniowiecki. Funkcję rezydencjonalną kamienica przy Rynku pełniła do 1844 r., kiedy z inicjatywy arcybiskupa Franza de Paula Pištka (1786–1846, rządy: 1836–1846) został zbudowany na „Strzelczej Górze” przy ul. Czarnieckiego 32 (ob. ul. Wynnyczenki) nowy, klasycystyczny pałac. Kamienica przy Rynku została oddana na seminarium duchowne i kilkakrotnie przebudowana. Obecnie mieści się w niej m.in. obwodowa biblioteka dla dzieci i młodzieży.
Drugą chronologicznie rezydencją wzniesioną dla metropolitów lwowskich był pałac w Dunajowie, oddalonym o około 70 km na południowy wschód od Lwowa. Jego budowę przypisuje się arcybiskupowi Grzegorzowi z Sanoka (ok. 1487–1477, rządy: 1451–1477). Był to ufortyfikowany zamek z czterema narożnymi basztami, wzniesiony na sztucznym cyplu u brzegu dużego stawu. Rezydencja wsławiła się odparciem oblężeń tatarskich w latach 1476 i 1620. W XVIII i XIX w. metropolici niechętnie rezydowali w Dunajowie, ze względu na odległość od Lwowa, trudny dojazd i znaczne oddalenie od bitej drogi. Najczęściej przebywali więc w rezydencji w Obroszynie. Pałac Dunajowski został niemal całkowicie zniszczony podczas pierwszej wojny przez wycofujące się wojska rosyjskie, a resztki zabudowań wysadzili Austriacy, aby uzyskać materiał do budowy drogi. Niegdyś rozległy staw został zasypany. Dziś na miejscu rezydencji stoi przychodnia lekarska.
Rezydencja w Obroszynie
Najmłodszą rezydencją był pałac w Obroszynie oddalonym jedynie o 16 km na południowy zachód od Lwowa. Choć same dobra pozostawały w posiadaniu metropolitów już od czasów arcybiskupa Grzegorza z Sanoka, to dopiero arcybiskup Jan Skarbek (1661–1733, rządy: 1713–1733), niechętny długiej drodze do Dunajowa, ufundował nową, letnią rezydencję. Nie wiadomo, kiedy dokładnie nastąpiła budowa, w literaturze przypuszcza się, że było to w 1730 r., a projekt łączony jest z architektem Józefem II Fontaną (1676 – po 1739). Wiadomo, że wykończeniem i urządzeniem pałacu zajął się arcybiskup Mikołaj Ignacy Wyżycki (1698–1757, rządy: 1737–1757). Od tego czasu kolejni metropolici lwowscy najczęściej przebywali właśnie w Obroszynie.
Arcybiskup Wacław Hieronim Sierakowski (1700–1780, rządy: 1760–1780) był ostatnim ordynariuszem, który prowadził w okresie staropolskim renowację rezydencji, urządzając na nowo jej wnętrza. Założył także słynną oranżerię z egzotycznymi gatunkami roślin sprowadzonymi specjalnie z różnych zakątków świata. Przetrwała ona do wybuchu drugiej wojny światowej. Zarówno Sierakowski, jak i jego dwóch następców zmarli w swej ulubionej rezydencji. W XIX w. Obroszyn popadł w zapomnienie i znacząco podupadł. Rezydencja została odnowiona dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym.
Architektura pałacu w Obroszynie
Wygląd pałacu z czasów świetności z XVIII w. można odtworzyć dzięki zachowanym pomiarom. Rezydencja była dwukondygnacyjna, zbudowana na rzucie prostokąta, z trójbocznym ryzalitem (wysunięciem części muru) od frontu i czterema narożnymi alkierzami na rzucie kwadratu. Fasada była jedenastoosiowa, natomiast elewacja ogrodowa – trzynastoosiowa i miała prostokątny, czteroosiowy ryzalit poprzedzony tarasem z podwójnymi kamiennymi schodami prowadzącymi do ogrodu.
We wnętrzu dominowały w układzie: sześcioboczna sień na parterze i takiż przedpokój oraz duża sala w ryzalicie ogrodowym, oba na piętrze. Po prawej stronie od sieni znajdowała się dwukondygnacyjna kaplica na rzucie prostokąta, z trójbocznie zamkniętą ścianą ołtarzową, przylegał do niej alkierz mieszczący dwupoziomową zakrystię.
Pałac był otoczony z dwóch stron przez prostokątne domy mieszkalne dla służby. Przed fasadą znajdował się okrągły gazon (trawnik) otoczony podjazdem, a po bokach budynki gospodarcze połączone reprezentacyjną bramą prowadzącą na teren pałacu, udekorowaną dwiema rzeźbami.
Przebudowa pałacu w Obroszynie
W latach 1914–1920 pałac niszczyli kolejno Rosjanie, Niemcy, Austriacy i Ukraińcy, wywożąc resztki wyposażenia, dewastując wnętrza i rozległy park z resztkami oranżerii. Restaurację rezydencji (1922–1925) zainicjował arcybiskup Józef Bilczewski (1860–1923, rządy: 1900–1923). Prace zostały powierzone lwowskiemu architektowi Bronisławowi Wiktorowi (1886–1961). Nadzorował je Konserwator Okręgu Lwowskiego, historyk sztuki dr Józef Piotrowski (1873–1939).
Bronisław Wiktor – jako czołowy przedstawiciel nurtu w architekturze dwudziestolecia określanego jako narodowy, rodzimy lub „wschodnio-małopolski” – zaprojektował przebudowę pałacu, pokrywając go nowym kostiumem stylistycznym. Zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz budowli wprowadził charakterystyczny dla siebie detal architektoniczny – kapitele, kolumny, rozety, aplikacje nawiązujące do baroku, ale w zmodernizowanej formie. Przebudowa wywołała skandal konserwatorski, a nieudana aranżacja była szeroko krytykowana w ówczesnej prasie.
Po drugiej wojnie światowej pałac popadał w ruinę i obecnie także, mimo że mieści się w nim Instytut Rolnictwa.
Agata Dworzak
