Dworek rodziny Obstów w Rubnie na Litwie | Polonika

Krótki biogram Jana Konrada Obsta

Jan Konrad Obst (1876–954) był śpiewakiem operowym, publicystą, wydawcą, popularyzatorem dziejów ziemi wileńskiej, także oficerem Wojska Polskiego. Urodził się w Lipsku, w Niemczech. Był absolwentem miejscowego konserwatorium (w 1895 r. zadebiutował w operze w Lipsku), a na Uniwersytecie Lipskim studiował historię i ekonomię polityczną. W 1902 r. przeniósł się do Petersburga, gdzie pracował w redakcji konserwatywnego tygodnika „Kraj”. Po zamknięciu czasopisma, w 1910 r. zaczął wydawać „Kwartalnik Litewski” (w Wilnie wychodzący pod tytułem „Litwa i Ruś”).

Dziełem życia Jana Konrada Obsta było założone w 1911 r. w Wilnie, w zaułku Bernardyńskim, prywatne Muzeum Adama Mickiewicza. W 1911 r. wykupił mieszkanie, które poeta wynajmował w 1822 r. i gdzie powstała Grażyna. W tym miejscu Mickiewicz pracował również nad I tomem Ballad i romansów oraz II i IV częścią Dziadów. W latach trzydziestych XX w. Obst podarował mieszkanie i zbiory muzealne Uniwersytetowi Wileńskiemu. Sam z żoną i matką przeniósł się do majątku Rubno, położonego ok. 40 km na północny wschód od Wilna przy trakcie prowadzącym z Bujwidz do Ławaryszek, niedaleko obecnej granicy litewsko-białoruskiej. Wcześniej majątek Rubno był własnością Jana Budyńskiego, od którego w 1933 r. Obstowie kupili go za 25 tysięcy złotych.

Majątek rodziny Obstów w Rubnie we wspomnieniach

O samym Rubnie i jego okolicach w IX tomie Słownika geograficznego Królestwo Polskiego i innych krajów słowiańskich (1888) zanotowano: „Miasteczko, wieś i folwark, powiat wileński, w 4 okręgu, polskim, gmina Bystrzyca, okręg wiejski, dobra Daukszów, o 16 wiorst od gminy i o 31 wiorst od Wilna; folwark posiada 1 dom, 14 mieszkańców katolików, wieś zaś 15 domów i 83 mieszkańców tegoż wyznania; według spisu z 1884 r. miasteczko ma 14 dusz, wieś zaś 33 dusze. Znajduje się tutaj kaplica katolicka parafii Bujwidze. W skład okręgu wiejskiego wchodzi miasteczko Rubno oraz wsie Podworzyszki, Rubno, Nowosiółki, Podjeziorki, Berezówka (Brzozówka), Dębina, Dziekaniszki, Łabińce oraz zaścianki Munduciszki, Szałkowszczyzna, Popalcie, Czyrele, Grygiszki, Mościszcze I i II, Przybliżyszki, Czyrwiszki, Wiżyszki, Karoliszki, Podjeziorki (Podozierki), w ogóle 119 dusz. 157 włościan uwłaszczonych i 36 ludzi dworskich”.

Dworek zakupiony przez Obstów znajdował się w odległości pół kilometra od wsi Rubno. Ekonomista Czesław Noniewicz jako dziecko tak zapamiętał wygląd budynku: „Dwór był drewniany, pokryty gontem. Widywałem go, uczęszczając do podstawówki, wówczas bowiem mieściła się tam też szkoła. Były kaflowe piece z ozdobnymi drzwiczkami, na których widniała grecka kwadryga.”.

Córka współwłaściciela (ostatniego przed Obstem), Eugenia Stasiuk z domu Piętrowa, wspominała: „«Dom w Rubnie to całe misterium. Przez otwarty ganek wchodziło się do ogromnego holu. Po lewej stronie drzwi wiodły do salonu: parkiet, cztery okna, dębowe drzwi. Stąd szło się do pokoju gościnnego, na werandę i do biblioteki. Z biblioteki wchodziło się do jadalni, drugie wejście było z przedpokoju. W końcu korytarza była toaleta obita drewnem, m.in. z sedesem. Kuchnia, z rosyjskim piecem do wypiekania wiejskiego chleba, mieściła się na dole, w pomieszczeniu piwnicznym. Obok była spiżarka. Piękna posiadłość. Wszędzie drzewa, kwiaty, staw». Wokół domu rosły oprócz drzew owocowych (jabłoni i wiśni) jarzębiny i kasztanowce. Przed werandą – klomby z kwiatami. Oprócz dworu były i inne zabudowania gospodarskie: świron, stodoła, pomieszczenie dla bydła (obora), murowana piwnica, czworaki (pomieszczenie mieszkalne dla służby), wiejska łaźnia. Wcześniej, za Roubów, była tu stadnina koni.^. Do włości należały trzy sady owocowe, pola, łąki, kawałek lasu, staw. W gospodarstwie trzymano krowy, konie, świnie, drób. Folwark miał trzy aleje: wiśniową, lipową, brzozową. Za Obstów przed wjazdem na dziedziniec folwarku Rubno znalazła się stojąca, ponad metrowa, figura Matki Boskiej (ustawiona na postumencie), według miejscowych podań «cudami słynąca». Własność majątkową stanowiła również kaplica pw. św. Mateusza”.

Z kolei historyczka Liliana Narkowicz w znakomitej biografii Jana Konrada Obsta przytacza inne szczegóły związane z dworkiem i również wzmiankuje o wystawieniu przez nowego właściciela w 1935 r. figury Matki Boskiej Rubnieńskiej: „[Dwór] Był drewniany i obszerny. Miał 8 pokoi, w tym salon, bibliotekę, jadalnię, pokój gościnny. Za bytności tu Obstów ściany obszernego salonu pokrywały ozdobne talerze. Wszędzie parkiet, dębowe drzwi. Meble były stylowe, rzeźbione. Nie brakło tu srebra i porcelany. W domu było kilka zegarów, radio, pianino. Największy podziw budziła ogromna ilość książek i gazet. Gabinet roboczy Obsta zdobił naścienny napis: «Ci, co w tym domu bywają, co mnie życzą, niech sami mają».”.

Rubno współcześnie

Wiosną 1944 r. okoliczne tereny wokół Rubna były miejscem kwaterunku i działalności 1 Brygady Wileńskiej Armii Krajowej por. Czesława Grombczewskiego „Juranda”. Jeden z fotografów AK, Wacław Kapusto ps. „Orlik”, uchwycił przysięgę ochotników składaną przed figurą Matki Boskiej Rubnieńskiej. Latem i jesienią 1944 r. dworek Obstów został rozgrabiony przez bolszewików, a właściciel wyrzucony na bruk. Zmarł w zapomnieniu i skrajnej nędzy niedaleko Dziekaniszek dziesięć lat po „wyzwoleniu” Wileńszczyzny przez Amię Czerwoną.

W czasie okupacji sowieckiej, dworek i majątek uległ całkowitemu zniszczeniu. Ostała się jedynie figura Matki Boskiej, której bolszewicy obcięli ręce.

Dzisiaj na cmentarzyku w Rubnie (lit. Kirtimai) stoi odresturowana figura Matki Boskiej Rubnieńskiej zadaszona drewnianym baldachimem. Znaleźć też można, odnowione w 2008 r. staraniem społeczności polskiej, groby właściciela majątku, jego matki i żony oraz Ryszarda Rouby „szlachcica herbu Drogomir”.

Tomasz Balbus

Lektura poszerzająca: Liliana Narkowicz, Jan Konrad Obst (1876–1954). Publicysta, wydawca, historyk, Bydgoszcz 2004