Maksymilian Gierymski
Maksymilian Gierymski (1846-1874) – malarz, współtwórca polskiego realistycznego malarstwa pejzażowego XIX w., przedstawiciel szkoły monachijskiej, starszy brat Aleksandra Gierymskiego.
Urodził się w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Uczeń Gimnazjum Realnego w Warszawie, rozpoczął studia w Puławach, które przerwał, by walczyć w powstaniu styczniowym. Okres ten odcisnął trwały ślad na jego psychice i późniejszej twórczości. Udało mu się uniknąć represji popowstańczych. Podjął naukę w Szkole Głównej w Warszawie i równocześnie naukę malarstwa w Klasie Rysunkowej, prawdopodobnie u Rafała Hadziewicza i Chrystiana Breslauera. Następnie uczył się u Juliusza Kossaka, za którego namową wyjechał w 1867 r. do Monachium, gdzie studiował na Akademii Sztuk Pięknych u Alexandra Strähubera i prawdopodobnie Hermana Anschütza. Na przełomie lat 1867/1868 podjął naukę w pracowni batalisty Franza Adama. Związał się z grupą polskich artystów skupionych wokół pracowni Józefa Brandta, szczególnie bliska więź połączyła go z Adamem Chmielowskim.
W Monachium ukształtował się jako artysta – twórca głównie nastrojowych pejzaży i scen rodzajowych, których wyróżnikiem był melancholijny nastrój budowany przez grę światła, szerokie otwarte kompozycje, „przypadkowe” układy grup figuralnych. Indywidualny styl malarski szybko przyniósł mu sukces: został zauważony w 1869 r. na I Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Monachium i międzynarodowej wystawie w wiedeńskim Kunstvereinie (cesarz Franciszek Józef kupił jego pracę). W 1873 r. na Wystawie Powszechnej w Wiedniu został nagrodzony złotym medalem, a w 1874 r. przyjęty w poczet członków Akademii Sztuki w Berlinie. W kraju jego malarstwo było przyjmowane bardziej sceptycznie.
Od 1873 r. gwałtownie postępowała jego choroba płuc i przebywał głównie w miejscowościach kuracyjnych. Zmarł w 1874 r. w Bad Reichenhall, gdzie został pochowany.
Gierymski w swych pejzażach i scenach rodzajowych potrafił sugestywnie ukazać wygląd natury i żyjących wśród niej ludzi, uchwycić zjawiska atmosferyczne, jednocześnie budując w realistycznych widokach uogólniającą i emocjonalną wizję. Jego pejzaże i sceny rodzajowe z mazowieckich pól i wsi, jak: Pogrzeb mieszczanina (1868), Obóz Cyganów (1867/1868), Modlitwa Żydów w dzień szabatu (1871), Zima w małym miasteczku (1872), Wiosna w małym miasteczku (1872), ukazują monotonię przyrody, codzienność biednych chłopów, zaniedbanych prowincjonalnych miasteczek.
Indywidualną formułę scen pejzażowo-anegdotycznych przeniósł artysta na obrazy o tematyce powstańczej: Zwiad kozaków kubańskich (1868/1869), Scena powstańcza w nocy (ok. 1869), Patrol powstańczy (1872-1873), ukazując codzienne życie oddziałów insurekcyjnych, kondensując powstańcze losy.
Odrębny nurt w twórczości Gierymskiego to sceny myśliwskie utrzymane w rokokowej stylizacji kostiumowej, tzw. zopfty (od niem. der Zopf ‒ peruka): Konna kawalkada w brzezince (1868-1869), Wyjazd na polowanie (1871), Powrót z polowania (1872).
Gierymski był pierwszym polskim malarzem, który dostrzegał poetyckie piękno szarej, powszedniej rzeczywistości prowincjonalnych wsi i miasteczek, monotonnych mazowieckich pejzaży. Swe najważniejsze, najbardziej „polskie” obrazy stworzył w Monachium. Jego nastrojowa twórczość ukształtowała w dużej mierze styl polskiej kolonii malarskiej w Monachium, której artyści składali z podalpejskich krajobrazów widoki ojczyzny. (mn)
Bibliografia:
- Maciej Masłowski, Maksymilian Gierymski i jego czasy, Warszawa 1970.
- Halina Stępień, Malarstwo Maksymiliana Gierymskiego, Wrocław1979.
- Ewa Micke-Broniarek, Maksymilian Gierymski, https://culture.pl/pl/tworca/maksymilian-gierymski (grudzień 2004).