Aleksander Gierymski
GIERYMSKI Aleksander (1850‒1901) – malarz, młodszy brat Maksymiliana (1846‒1874). W 1867 r. pobierał nauki w III Gimnazjum w Warszawie, w tym samym roku rozpoczął naukę w Klasie Rysunkowej u Rafała Hadziewicza. W 1868 r. wyjechał do brata do Monachium, od tego momentu jego życie wiązało się z częstymi podróżami; więcej czasu spędził poza krajem niż w ojczyźnie.
Uczył się w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych u Georga Hiltenspergera, Alexandra Strähubera, Hermanna Anschütza oraz w klasie kompozycji Karla Piloty'ego. Ukoronowaniem jego studiów był obraz Scena sądu z „Kupca weneckiego” według Williama Szekspira (zaginiony), nawiązujący jasnością kolorów i fakturowym opracowaniem do stylistyki renesansowego malarstwa weneckiego. Wówczas też rozpoczął pracę jako ilustrator czasopism warszawskich (m.in. „Kłosów”, „Tygodnika Ilustrowanego”) oraz zagranicznych: niemieckich i austriackich.
W czasie podróży z bratem Maksymilianem do Włoch (1871, 1873‒1874) powstały pierwsze znane obrazy: Austeria rzymska(1874, zaginiony) i Gra w mora (1874, MNW), czyli sceny rodzajowe z życia rzymskiego ludu, uderzające realizmem malowanej scenerii i postaci, jak i fotograficznym kadrem oraz silnymi kontrastami świetlnymi. Po śmierci brata (1874) przez 5 lat przebywał w Rzymie. Studiował dawne malarstwo włoskie, czego owocem były obrazy Sjesta włoska I i II (1876‒1878, MNW) oraz W altanie (1875, MNW). Prawdziwym bohaterem tych obrazów jest światło, czy to przyćmione, rozbite na wiele barwnych akordów (Sjesta), czy pełen blask słońca. Te luministyczne zainteresowania w pełni prezentują liczne szkice do tych obrazów, urzekające bogactwem barw i migotliwych refleksów.
Lata 1879‒1888 Gierymski spędził głównie w Warszawie, bywał jednak też przez dłuży czas w Wiedniu (1885) i w Rzymie (1885‒1886). Powstały wówczas obrazy z życia najuboższych dzielnic Warszawy: Starego Miasta, Powiśla, Solca, zarówno jako rysunkowe notatki i plenerowe szkice, jak i skończone dzieła olejne: Żydówka z pomarańczami (1880‒1881, MNW), Powiśle(1883, MNK) i kolejne wersje Święta Trąbek I, II i III (1884, MNW; 1888, zaginiony; 1890, MNK). Prace te najbardziej zbliżyły się do założeń programowych realizmu, propagowanych przez Stanisława Witkiewicza i Antoniego Sygietyńskiego.
Od 1885 r. do śmierci Gierymski przebywał niemal wyłącznie za granicą. Mieszkał przede wszystkim we Włoszech: w Padwie, Wenecji, Florencji i Rzymie, ale był też w Monachium (1886‒1888, 1895‒1897), skąd wyjeżdżał na studia plenerowe w Alpy Bawarskie i do Tyrolu (m.in. Schleissheim, Kufsteinu, Rattenbergu); bywał kilkukrotnie w Paryżu oraz krótko w Krakowie (1894).
Pozostawił nastrojowe widoki odwiedzanych miejscowości. Z początkowego okresu tych wojaży szczególnie interesująca jest seria nokturnów ukazująca w Monachium Pałac Wittelsbachów(1890, MNW), Plac Maksymiliana Józefa (1890, MNW) oraz w Paryżu operę (1891, MNW) i Luwr (1891, MNP). Weduty te mają emocjonalny wydźwięk poprzez mistrzowskie operowanie środkami malarskimi: budowanie obrazu czernią, „ciemnością”, negatywem światła i zatopienie w nim niewielkich, pojedynczych ludzkich kształtów.
W Paryżu zetknął się Gierymski z malarstwem impresjonistów, czego efektem jest seria obrazów Wieczór nad Sekwaną (1890, MNW), poprzedzonych olejnymi studiami w plenerze.
Wśród obrazów z podróży po Włoszech w ostatnich latach życia są weduty włoskich miast i pejzaże: Katedra w Amalfi (ok. 1897‒1898), Brzeg morski pod Amalfi (ok. 1898, MN Kielcach), Piazza del Popolo w Rzymie (1900, MNW), seria widoków miejskich z Werony, liczne krajobrazy Lido i Kampanii. Urzekają także widoki zabytkowych kościołów i ich wnętrz: Wnętrze bazyliki św. Marka w Wenecji (1899, MNW), Wnętrze katedry w Sienie (1898, zniszczone). W dziełach tych, utrzymanych w jasnej gamie kolorystycznej, nierzadko o silnych kontrastach światła i cienia artysta mistrzowsko oddał atmosferę oglądanego motywu pejzażowego. Jednocześnie eksperymentował z formą malarską, innowacyjnie traktując fakturę swych płócien, czym wpisywał się w najnowsze trendy sztuki.
Gierymski był jednym z najważniejszych polskich artystów ostatniej ćwierci XIX w. Pozostawał zawsze na bieżąco z zagadnieniami współczesnego malarstwa, wyróżnikiem jego sztuki była jednak szczególna wrażliwość na problem światła i zależnej od niego zmienności tonów barwnych. Warto pamiętać, że na łamach warszawskiej prasy Gierymski stworzył jedną z pierwszych i najbardziej kompletnych serii widoków poloników we Włoszech. Rysował wejście do Uniwersytetu Padewskiego z polskimi herbami („Kłosy” 1886, nr 1083), Bazylikę św. Antoniego w Padwie („Kłosy” 1886, nr 1136), tablicę ku czci Mikołaja Kopernika w Bolonii („Kłosy” 1887, nr 1164), pomnik gen. Grabińskiego („Kłosy” 1887, nr 8), nagrobek Zofii Zamoyskiej we Florencji („Kłosy” 1888, nr 1178), w Rzymie: nagrobek gen. Szymanowskiego („Kłosy” 1887, nr 1124), wnętrze kościoła św. Stanisława („Kłosy” 1886, nr 1084), grobowce Sobieskich („Kłosy” 1886, nr 7 i 1887, nr 1143), nagrobek Gisleniego („Kłosy” 1887, nr 1159) oraz grobowiec Bolesława Śmiałego w Ossiachu („Kłosy” 1887, nr 1126 i 1127 ). Ilustracjom Gierymskiego towarzyszyły opisy poloników.
Zmarł w Rzymie i został pochowany na Campo Verano, w grobie zaprojektowanym i ufundowanym przez Antoniego Madeyskiego. (mn)
Bibliografia
- Stanisław Witkiewicz, Aleksander Gierymski, Lwów 1903.
- Michał Haake, Figuralizm Aleksandra Gierymskiego, Poznań 2015
- Culture.pl. Ewa Micke-Broniarek, Aleksander Gierymski, 2004.