Lwów (Ukraina) - Studnia św. Jana z Dukli
Studnia św. Jana z Dukli, znajdująca się na wewnętrznym, południowym dziedzińcu dawnego klasztoru oo. bernardynów, jest przykładem małej architektury o funkcji kultowej. Jej powstanie związane jest z beatyfikacją Duklana w 1733 r. Wówczas nastąpił szereg prac nadających odpowiednią oprawę relikwiom i upamiętniających świętego. Jedną z nich jest murowana studnia zbudowana w latach 1748–1755.
Prowadzone pomiędzy 2021 a 2024 rokiem kompleksowe prace konserwatorskie objęły wszystkie zabytkowe elementy obiektu: więźbę i pokrycie dachowe, konstrukcję kopuły oraz polichromie w jej wnętrzu, elementy kamienne i metalowe. Ponadto przeprowadzono prace inżynieryjne związane z odwodnieniem i uporządkowaniem terenu dookoła obiektu.
Poniżej przedstawiamy etapy prac realizowanych w poszczególnych latach.
Wraz z rozpoczęciem sezonu konserwatorskiego wznowiono działania przy obiekcie. W pierwszej kolejności ukończono prace przy konserwacji kamiennych waz (flekowanie w materiale analogicznym do tego, z którego wyrzeźbione zostały obiekty oraz hydrofobizacja). Następnie cztery wazy, a także figurę św. Jana z Dukli zamontowano na kopule studni. Postument pod figurę zaprojektowano tak, aby zapewnić dostęp do mocowania rzeźby do kopuły, w celu jej ewentualnego demontażu.
Ułożono rekonstruowaną piaskowcową posadzkę we wnętrzu, wokół cembrowiny. Prace konserwatorskie przy wapiennej elewacji kontynuowano zgodnie z zaakceptowaną technologią zamienną, polegającą na flekowaniu po obrysie ubytku (metoda ta wymaga w pierwszej kolejności zeskanowania każdego ubytku, następnie, na podstawie skanu, w programie komputerowym modelowany jest cyfrowy flek, według którego wyfrezowany zostaje flek kamienny. Po wklejeniu w miejsce ubytku element uzupełniający należy poddać obróbce kamieniarskiej i unifikacji kolorystycznej).
Równolegle prowadzono prace przy malowidle w kopule i na pendentywach. W ich trakcie uwidaczniało się coraz więcej detali przedstawienia. W doprecyzowaniu szczegółów pomocne było również wykonanie transpozycji fotografii stanu zachowania poszczególnych partii malowidła przed pracami do układu negatywowego.
W ostatnim etapie prac kompleksowej konserwacji poddane zostały kamienna cembrowina i metalowa nakrywa studni, wcześniej niedostępne z uwagi na ustawione wewnątrz rusztowanie. Następnie przeprowadzono działania o charakterze wykończeniowym i estetyzującym, takie jak fugowanie, kitowanie, unifikacja kolorystyczna i hydrofobizacja kamienia.
Projekt zakończono.
Realizator: ZKR Sp. z. o.o.
Kontynuowano prace związane z konserwacją i restauracją figury św. Jana z Dukli: z blachy miedzianej ukształtowano nową podstawę pod figurę, a po dokładnym oczyszczeniu i zabezpieczeniu antykorozyjnym powierzchni przystąpiono do położenia złoceń.
Wiele pracy poświęcono oczyszczaniu kamiennych filarów i dekoracji kamieniarskiej studni. Ze względu na uwidaczniające się spod zewnętrznych nawarstwień przemalowania w kolorze kamienia (niegdyś popularna metoda „odświeżania” wyglądu obiektów) planowane wykorzystanie w tym celu lasera zarzucono na rzecz tradycyjnego piaskowania. Wykonano uzupełnienia dużych ubytków kamienia w dolnych partiach filarów i cembrowiny studni. Zdemontowano i poddano konserwacji kamienne wazy zdobiące kopułę studni.
Do wysokiego stopnia zaawansowania doprowadzono prace przy konserwacji malowideł w kopule oraz na pendentywach. Podklejono wszystkie osypujące się fragmenty, uzupełniono ubytki tynku, usunięto zabrudzenia i wtórne przemalowania. Dzięki temu uczytelniła się kompozycja malowidła, co pozwoliło na podjęcia decyzji dotyczących sposobu wykonania retuszy i rekonstrukcji.
Sytuacja uwidoczniona po rozbiórce kamiennej posadzki wewnątrz studni wymusiła wprowadzenie zmian projektowych – okazało się, że dotychczasowe płyty nie nadają się do ponownego montażu i będą musiały zostać zastąpione nowymi (w związku z tym zmianie uległ również układ warstw podbudowy). Przy okazji prac rozbiórkowych zdemontowano i poddano konserwacji metalowy zbiornik na wodę umieszczony pod nakrywą studni oraz podtrzymujące go stalowe belki. Po ponownym montażu tych elementów nowe warstwy podbudowy, uwzględniające zastosowanie zapraw drenarskich, wykonano zgodnie z projektem zamiennym.
Ustabilizowanie i wyrównanie podłoża wokół studni umożliwiło postawienie rusztowania, dającego dostęp do dachu. Zweryfikowano stan zachowania więźby. Okazało się, że jej elementy są na tyle zmurszałe, że konieczna będzie ich pełna wymiana. Po rekonstrukcji elementów więźby ułożono nowe pokrycie z blachy miedzianej w układzie poziomych pasów.
Realizator: ZKR Sp. z. o.o.
Ponadto w 2023 r. zlecono wykonanie konserwacji czterech metalowych krat wypełniających arkady studni. Obecnie istniejące kraty różnią się od tych widocznych na zdjęciach z lat 30. XX w. Wówczas miały one formę niskiego płotka, sięgającego jednej trzeciej wysokości arkad, natomiast teraz to dwuskrzydłowe, dekoracyjnie kształtowane wypełnienia ze zwieńczeniem. Pokrywająca elementy czarna, matowa farba zachowała się z licznymi ubytkami, przez które przebijała korozja. W niektórych partiach brakowało pojedynczych elementów ozdobnych, a zwieńczenie kraty od strony traktu drogowego było silnie powyginane i zdeformowane. Prace konserwatorskie miały zatem na celu przywrócenie prawidłowej formy metalowych wygrodzeń oraz zabezpieczenie elementów tak, aby przez długie lata mogły być eksponowane w warunkach zewnętrznych. Kraty zostały oczyszczone z wcześniejszych powłok malarskich, pokryte farbą cynkową, a następnie farbą wierzchnią nadającą charakter dawnej metaloplastyki.
Realizator: Art Service Dorota Miściuk-Jędrzejczyk
W związku z pełnowymiarową inwazją Rosji na Ukrainę tegoroczne prace konserwatorskie prowadzone były w ograniczonym zakresie.
W ramach zabezpieczania obiektów zabytkowych znajdujących się w przestrzeni miejskiej Lwowa przed zniszczeniem w wyniku działań wojennych, zdemontowano figurę św. Jana z Dukli znajdującą się na kopule. Następnie, już w pracowni, szczegółowo oceniono stan zachowania obiektu. Metalowa konstrukcja nośna okazała się być w dobrym stanie i wymaga jedynie oczyszczenia i zabezpieczenia antykorozyjnego. Rozpoczęto prace konserwatorskie obejmujące czyszczenie obiektu z nawarstwień, brudu oraz zanieczyszczeń atmosferycznych i powstrzymanie procesów korozji. Zachowane na wszystkich elementach figury fragmenty złota potwierdzają informację, że pierwotnie była ona złocona.
Ponadto wykonano w granicie profilowane elementy rynsztoka (39 szt.) potrzebne do prac przy odwodnieniu i porządkowaniu terenu wokół studni.
Realizator: ZKR Sp. z. o.o.
Prace rozpoczęto od wstępnego rozpoznania i oceny stanu zachowania malowideł na sklepieniu kopuły i żaglach. Pierwsze próby czyszczenia nawarstwień na polichromiach dowiodły, że są one silnie zespolone z warstwą malarską przy równoczesnym bardzo słabym powiązaniu warstwy malarskiej z podłożem. W związku z tym uznano, że w pierwszej kolejności muszą być przeprowadzone zabiegi konsolidacyjne i wzmacniające malowidło.
W roku 2021 przystąpiono również do prac przy czyszczeniu powierzchni kamiennych. Podstawowym problemem okazały się tu rozległe zacierki i uzupełnienia cementowe.
Jako że działały one uszczelniająco na powierzchnię wapienia, ten zachował się bardzo osłabiony, z silną tendencją do osypywania się. Dotyczy to szczególnie dolnych, zewnętrznych partii obiektu. W lepszym stanie przetrwały wyższe partie obiektu i w ich przypadku próby czyszczenia wypadły zadowalająco.
Realizator: ZKR Sp. z o.o.
W 2019 r. wykonano skanowanie laserowe obiektu, na podstawie którego powstała szczegółowa inwentaryzacja, niezbędna do dalszych działań. Projekt do zobaczenia tutaj.
