W kierunku abstrakcji… Polscy artyści we Francji
Dwa pokolenia, dwie fale emigracji, różnorodne nurty artystyczne – kontynuujemy badania nad życiem i twórczością polskich artystów tworzących we Francji przed i po 1945 r.
Na początku XX w., po zakończeniu pierwszej wojny światowej, kiedy stolica Francji była jednocześnie stolicą awangardy w sztukach pięknych, pojawiła się pierwsza fala emigrujących z Polski artystów, którzy całkiem szybko zaczęli współtworzyć artystyczno-kulturalne życie Paryża. Wśród nich byli wybitni postimpresjoniści zmierzający w kierunku abstrakcji. Niektórym udało się nawet dołączyć do czołówki artystów europejskiej awangardy i stanąć u boku Pablo Picassa, Georges’a Braque’a, Juana Grisa. Twórcy z drugiej polskiej fali emigracyjnej w latach 60. jeszcze chętniej sięgali po abstrakcję, nawiązując czasem do kubofuturyzmu. Ich zainteresowania szły również w kierunku sztuki kinetycznej i nowych tworzyw. To właśnie we Francji wielu z nich zgłębiało tajniki sztuki, kierując się do szkół artystycznych, takich jak École Nationale Superieur des Beaux-Arts, Académie Moderne, Académie André Lhote, Académie de La Palette.
Do pierwszoplanowych artystów pochodzenia polskiego należeli wówczas m.in. Henryk Hayden (1883‒1970), Maria Sperling (1898‒1995), Stanisław Eleszkiewicz (1900‒1963), Stanisław Grabowski (1901‒1957), Eleonora Reinholdt (1905‒1984), Zdzisław Cyankiewicz (1912‒1981), Michał Milberger (1922‒1997), Jan Lebenstein (1930‒1999), Roman Cieślewicz (1930‒1996), Tytus Dzieduszycki-Sas (1934‒1973), Edward Baran (ur. 1934) i Witold Zandfos (ur. 1938). Reprezentowali oni we Francji postimpresjonizm i kierunki awangardowe – kubizm, abstrakcję (liryczną i geometryczną), taszyzm, informel, tworzyli rzeźbę kinetyczną oraz obiekty lumino-kinetyczne. Ich dorobek charakteryzuje różna forma wyrazu artystycznego oraz wyszukana technika (m.in. asamblaż, kolaż, fotomontaż, grataż, papier rozdarty czy wydrążony, gobelin, monotypia, estampaż, glinoryt, woskoryt itd.). Polacy na szeroką skalę zaczęli wówczas włączać do swych prac, jako novum, tworzywa sztuczne i tzw. objet trouvé. Wszechstronność artystyczna niektórych polskich artystów zwróciła się też w obszar sztuki użytkowej – w stronę plakatu, szaty graficznej czasopism, graficznej oprawy wystaw, pokazów mody itp.
Artyści polscy, tworzący we Francji przed i po 1945 roku, niejednokrotnie byli laureatami prestiżowych nagród, członkami międzynarodowych stowarzyszeń artystycznych, wykładowcami we francuskich szkołach artystycznych. Wybitne koncepcje artystyczne Polaków uczestniczyły w najważniejszych wystawach międzynarodowych. Niemal wszyscy mieli indywidualne wystawy we Francji, Europie i w USA. Ich wybitne prace, stanowiące polskie, materialne dziedzictwo kulturowe za granicą, do dziś znajdują się w najcenniejszych muzealnych zbiorach Centrum Pompidou, Tate Britain, MoMa, Stedelijk Museum w Amsterdamie, Museum of Modern Art w Nowym Jorku, Museum of Modern Art w Sao Paulo, a także w licznych kolekcjach prywatnych (m.in. Wojciecha Fibaka, Marka Roeflera, M. i J. Wolaninów w USA czy w kolekcji Zlotowski w Paryżu).
W 2020 r., mimo licznych problemów badawczych związanych ze światową pandemią SARS-CoV-2, Instytut Polonika kontynuował rozpoczęte w 2018 r. prace nad Słownikiem polskich artystów plastyków działających na obczyźnie w XX wieku. Interesujący, wielowątkowy i ceniony przez znawców polski dorobek artystyczny badały w ramach III części projektu dr hab. Katarzyna Kulpińska i dr Magdalena Sawczuk pod kierunkiem prof. dr hab. Jana W. Sienkiewicza. W wyniku tych prac badacze opracowali 25 biogramów rodzimych artystów. Kwerendę przeprowadzili w wybranych instytucjach w Polsce, Francji i Wielkiej Brytanii.
