„Maria Antonina w Temple” – obraz Aleksandra Kucharskiego Polonika

Aleksander Kucharski urodził się 18 marca 1741 r. w Warszawie, w rodzinie szlacheckiej. W Polsce kształcił się u Marcella Bacciarellego. Dzięki stypendium i protekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego wyjechał do Paryża, gdzie pod okiem Carla van Loo i Joseph‑Marie Viena kontynuował naukę w Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby. Wbrew woli króla, według której miał zostać malarzem historycznym, Kucharski wyspecjalizował się w portretach. Temat ten kontynuował przez resztę swojej kariery. Posługując się technikami malarstwa olejnego i pastelu, tworzył kameralne wizerunki ukazujące cechy psychiczne modela. Nie stronił także od popularnego wsród ówczesnych portrecistów malarstwa miniaturowego. Pracował głównie na zlecenie francuskiej arystokracji, ale wykonał również kilka wizerunków przebywających w Paryżu Polaków, m.in. Teresy i Marii Czartoryskich oraz Ignacego i Stanisława Kostki Potockich.

Prawdziwą sławę przyniosły mu dopiero portrety Marii Antoniny. Kucharski nazywany był ostatnim malarzem królowej. Jej wizerunki tworzył prawdopodobnie już od 1780 r., dziś jednak znanych jest zaledwie kilka późniejszych obrazów.

Niedokończony pastel

Mimo utraty w 1768 r. królewskiego stypendium, Kucharski nie zamierzał opuszczać Paryża. Wyrobiona wcześniej pozycja zawodowa i kontakty wśród arystokracji umożliwiły mu dotarcie na dwór najważniejszej rodziny we Francji – rodziny królewskiej. Kiedy w 1789 r. nadworna portrecistka Marii Antoniny – Élisabeth Vigée‑Lebrun ‒ wyjechała z kraju w obawie przed zbliżającą się rewolucją, jej miejsce zajął właśnie Aleksander Kucharski. Choć oficjalnie nigdy nie otrzymał tego miana, to stworzone przez niego wizerunki Marii Antoniny sprawiły, że w historii sztuki zapisał się jako malarz królowej.

Pierwszym z obrazów jest niedokończony pastel z 1791 r. znajdujący się w zbiorach Pałacu w Wersalu. Owalna kompozycja przedstawia królową w ujęciu półpostaciowym. Kucharskiemu udało się dokończyć twarz portretowanej, natomiast reszta sylwetki została jedynie naszkicowana. Prace nad obrazem przerwała próba ucieczki rodziny królewskiej z Francji i zatrzymanie ich w Varennes, skąd zostali odesłani z powrotem do Paryża. Po tym wydarzeniu królowa wraz z mężem i dziećmi została osadzona w więzieniu w Temple.

Maria Antonina w Temple

Z czasu pobytu królowej w Temple pochodzi jej ostani znany wizerunek. Tak zwany „więzienny” portret Kucharski wykonał w 1793 r. Według tradycji oryginał tego dzieła miał zostać namalowany w całości z natury, w technice pastelu, w więzieniu Temple lub Conciergerie (tam królowa przbywała od 2 sierpnia 1793 r.). Pewne jest, że Kucharski odwiedzał królową podczas jej zamknięcia w Temple pomiędzy 26 stycznia i 1 kwietnia 1793 r. Prawdopodobnie wtedy wykonał szkice i studia jej wdowiego stroju, a dzieło dokończył już w swojej pracowni. Niewątpliwie przy malowaniu twarzy Kucharski posłużył się wspomnianym już pastelowym wizerunkiem królowej.

Maria Antonina przedstawiona jest w czarnym, żałobnym welonie, który przybrała po starceniu Ludwika XVI. Dumny wzrok skupia na widzu, jej sylwetka odcina się na tle szarego, kamiennego muru więzienia. W chwili wykonywania tego portetu królowa miała 37 lat, niedługo po tym – 16 października 1793 r. została stracona na gilotynie.

Obraz pędzla Kucharskiego odniósł duży sukces i doczekał się wielu replik wykonanych zarówno przez autora własnoręcznie, jak i przez jego uczniów i naśladowców. Zachowane w Pałacu Wersalskim dzieło jest jedną z nich. Inna replika, namalowana już przez uczennicę Kucharskiego – Aglaé Barbot – znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie.

Dziełem malarza z tego okresu jest również portret 7‑letniego wówczas Delfina Ludwika XVII. Wykonany w 1792 r. obraz również był wielokrotnie kopiowany. Najbardziej znana wersja, początkowo mylnie przypisywana E. Vigée‑Lebrun, znajduje się w pałacyku Petit Trianon w Wersalu.

Porewolucyjna rzeczywistość

Po roli portrecisty Marii Antoniny Kucharski nie miał już w swojej karierze innych wielkich osiągnięć. Gdy w porewolucyjnej Francji zabrakło jego dawnych klientów, utrzymywał się z graficznego powielania wcześniej stworzonych wizerunków. Mało wiadomo o ostatnich latach jego życia. W 1800 r. ożenił się w Paryżu z Marguarite Charvet, a od 1815 r. przebywał w paryskim przytułku Sainte-Périne i otrzymywał od króla Ludwika XVIII pensję. Pod koniec życia jego sytuacja materialna gwałtownie się pogorszyła, przez co Kucharski był zmuszony do wyprzedania całego majątku. Zmarł 5 listopada 1819 r. Prawdopodobnie został pochowany na cmenatrzu Père-Lachaise, jednak zdaniem niektórych jest to tylko pochówek symboliczny.

Wizerunek Kucharskiego znamy dzięki pochodzącej z 1797 r. miniaturze autorstwa jego przyjaciela J.C. Perrin’a.