Pomnik Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie
Tadeusz Kościuszko jest jedną z tych polskich postaci historycznych, której upamiętnienia znajdziemy praktycznie na całym świecie. Pomniki, popiersia i tablice pamiątkowe zdobią publiczne place metropolii i mniejszych miasteczek. Ich całkowitą liczbę szacuje się na około 200. Niewiele jednak stoi w tak prestiżowej lokalizacji, jak ten położony tuż obok Białego Domu w Parku Lafayette w Waszyngtonie.
Fundacja i konkurs na projekt pomnika
Pomnik Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie powstał z inicjatywy organizacji polskich w Stanach Zjednoczonych (zwłaszcza założonego w 1880 r. Związku Narodowego Polskiego), które zgłosiły w 1904 r. do ówczesnego prezydenta Teodora Roosevelta petycję z prośbą o budowę. Jak napisano, pomnik miał stanowić „wyraz ich lojalności i przywiązania do przybranej Ojczyzny, za której wolność Kościuszko tak szlachetnie walczył”.
Monument zajął miejsce pierwotnie przeznaczone na upamiętnienie Kazimierza Pułaskiego, którego fundatorzy nie chcieli zgodzić się na wystawienie bohaterowi pomnika pieszego, jaki był wymagany w tej lokalizacji, na wzór innych już umieszczonych na placu. Pieniądze na budowę (75 tys. dolarów) zebrano dzięki składkom członkowskim wynoszącym dwa centy miesięcznie. W zasadach międzynarodowego konkursu zastrzeżono, że pomnik Kościuszki w Waszyngtonie ma być umieszczony na granitowym cokole otoczonym odlanymi z brązu postaciami alegorycznymi.
Fot. Pomnik Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie
W ten sposób miał nawiązywać do już istniejących w parku pomników generałów Rochambeau i Lafayette’a. Do udziału w konkursie zaproszono tylko artystów pochodzących z Polski. Nadesłano 20 modeli pomnika (18 z Europy, a 2 ze Stanów Zjednoczonych). Spośród nich, zgodnie z oceną komisji artystycznej, pierwsze miejsce zajął projekt Stanisława Lewandowskiego z Wiednia, drugie Antoniego Popiela ze Lwowa, a trzecie Juliana Bełtowskiego również ze Lwowa. Ostatecznie jednak to projekt Popiela, jako najlepiej wpisujący się w parkowe otoczenie, doczekał się realizacji.
Ostatnia praca Antoniego Popiela
Antoni Popiel przybył do Stanów Zjednoczonych we wrześniu 1907 r. i czasowo osiadł w Chicago, gdzie przystąpił do pracy nad pomnikiem. Niestety było to ostatnie dzieło rzeźbiarza. W związku z chorobą musiał wrócić do kraju, gdzie zmarł w lipcu 1910 r. Pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Nie doczekał więc odsłonięcia pomnika Kościuszki, które odbyło się 11 maja 1910 r. Uroczystość ta była dużym wydarzeniem dla amerykańskiej Polonii liczącej wówczas blisko 4 miliony osób. Potraktowana została jako wydarzenie rangi państwowej, a udział w niej wziął nawet ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych William Taft.
Monument stanął w północno-wschodnim narożniku Parku Lafayette. Mierząca 3 metry postać Tadeusza Kościuszki, ubranego w mundur amerykańskiego generała, umieszczona jest na wysokim granitowym cokole (całość liczy prawie 10 m). Bohater w jednej ręce trzyma szablę, a w drugiej plan fortyfikacji polowych Saratogi, które sam zaprojektował dla obrony miasta przed atakiem wojsk brytyjskich w czasie wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
Fot. Tadeusz Kościuszko - fragment pomnika w Waszyngtonie
Pomnik uzupełniają alegoryczne przedstawienia umieszczone po bokach cokołu i odnoszące się do walki o wolność na obu półkulach. Są to: orzeł amerykański broniący flagi, polski orzeł walczący z wężem (symbol rosyjskiej dominacji), wyobrażająca Odwagę grupa z kosynierem osłaniającym polskiego oficera i wyobrażający Wolność amerykański żołnierz ze sztandarem pochylający się nad pojmanym żołnierzem.
Fot. Fragment pomnika Tadeusza Kościuszki - polski orzeł walczący z wężem
Napisy na froncie i tyle podstawy pomnika informują o poświęceniu go starciom pod Saratogą i pod Racławicami. Po jednej stronie cokołu wygrawerowano cytat z wiersza Thomasa Campbella „And Freedom shrieked as Kosciuszko fell” (pol.: I wolność krzyknęła, gdy Kościuszko padł), a po drugiej inskrypcję informującą o fundatorach i dacie odsłonięcia pomnika.
Pomnik Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie wpisany jest na listę pamiątek historycznych Stanów Zjednoczonych (National Register of Historic Places).
Znaczenie pomnika Tadeusza Kościuszki
Wystawienie pomnika Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie podkreślało sentymentalne i patriotyczne związki amerykańskiej Polonii z ojczyzną. Bohater symbolizujący walkę narodu polskiego o wolność, a jednocześnie postać zasłużona w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych zasługiwał na szczególne upamiętnienie. Taką formą jest pomnik, który ‒ przekształcając przestrzeń publiczną ‒ stanowi bardzo wyrazisty symbol i umacnia obecność Tadeusza Kościuszki w kanonie postaci ważnych dla kultury amerykańskiej. Warto wiedzieć, że kopia waszyngtońskiego pomnika, wykonana przez krakowskich rzeźbiarzy: Annę i Wojciecha Sieków, stanęła w 2010 r. na placu Żelaznej Bramy w Warszawie.
Pomniki od zawsze wzbudzały emocje społeczne, rodziły konflikty i w różnych okolicznościach były niszczone. Mimo to pozostają najpowszechniej stosowaną formą upamiętniania postaci, wydarzeń i idei. Warto zauważyć, że wiele pomników Tadeusza Kościuszki znajdujących się w Europie to kopie oryginałów zniszczonych w przeszłości przez okupantów (np. pomnik konny na Wawelu w Krakowie czy pomnik w Poznaniu). Natomiast taki los do tej pory nie spotkał żadnego z poświęconych Kościuszce upamiętnień w Stanach Zjednoczonych. W nocy z 31 maja na 1 czerwca 2020 r. pomnik w Parku Lafayette został zdewastowany w trakcie zamieszek. Ucierpiał cokół monumentu, który nieznani sprawcy zamalowali napisami. Wydarzenie to nie miało jednak związku z samą postacią upamiętnionego.
