Płyta pamiątkowa Katarzyny Jagiellonki
Katarzyna Jagiellonka, najmłodsza córka Zygmunta Starego, za sprawą małżeństwa z Janem Wazą przez 16 lat była szwedzką królową. Po śmierci jej ciało spoczęło w katedrze w Uppsali. Zapamiętana przez poddanych jako dobra i pobożna władczyni została upamiętniona także w pobliżu Taxinge.
Nieopodal miejscowości Taxinge (gmina Nykvarn), położonej około 50 km na zachód od Sztokholmu, znajduje się w lesie mało znany polonik. Jest to płyta pamiątkowa z czerwonego piaskowca w formie zbliżonej do stojącego prostokąta o nieregularnych krawędziach. Na prostym licu płyty wykuta jest inskrypcja, ponad którą wyryto koronę królewską podkreśloną złoceniem. Kamień został ustawiony na skarpie powyżej potrójnego źródełka, czczonego jeszcze w czasach pogańskich. Dokładana data powstania obiektu nie jest znana. Szwedzkie źródła datują go dość ogólnie na okres nowożytny, lecz zabytek ten opisywany był już w dziewiętnastowiecznych leksykonach poświęconych starożytnościom szwedzkim.
Obiekt po pracach konserwatorskich, fot. M. Kruczyńska
Małżeństwo Katarzyny Jagiellonki i Jana Wazy
Katarzyna Jagiellonka urodziła się 1 listopada 1526 r. w Krakowie jako najmłodsza córka króla Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Jej małżeństwo z finlandzkim księciem Janem III było efektem polityki dynastycznej Jagiellonów. Wcześniej jako kandydatów do ręki Katarzyny rozważano: króla szwedzkiego Gustawa, Albrechta Hohenzollerna, arcyksięcia Ferdynanda Habsburga czy cara Rosji Iwana Groźnego. Finalnie starania te wygrał finlandzki książę Jan, któremu związek z polską królewną miał pomóc w rozgrywkach politycznych z bratem – ówczesnym królem szwedzkim Erykiem XIV. Mimo sprzeciwów Eryka małżeństwo zostało zawarte 4 października 1562 r. w Wilnie. Na swoją siedzibę para książęca obrała średniowieczny zamek w ówczesnej stolicy Finlandii Åbo (dzisiejsze Turku), gdzie Katarzyna Jagiellonka prowadziła własny dwór.
Miniatura Katarzyny Jagiellonki, warsztat Lucasa Cranacha Młodszego, 1555 r.
Niewola na zamku w Gripsholm
W obawie przed wzrastającym znaczeniem politycznym brata król Eryk XIV rozpoczął oblężenie zamku w Åbo, który zdobył 12 sierpnia 1563 r. Para książęca została uwięziona w zamku w Gripsholm, niedaleko Sztokholmu. Tam Katarzyna Jagiellonka i Jan Waza spędzili kolejne cztery lata. W tym czasie na świat przyszedł (1566 r.) syn pary książęcej, późniejszy król Polski i Szwecji – Zygmunt III Waza.
Legenda
Umieszczona na płycie pamiątkowej inskrypcja odnosi się do legendy, według której Katarzyna Jagiellonka codziennie czerpała wodę ze źródła i zanosiła ją mężowi, wówczas gdy był uwięziony na zamku w Gripsholm. Obawiała się bowiem, że strażnicy mogą próbować go zabić, podając mu do picia zatrutą wodę. Źródełko nazywane jest od tego czasu Drottningkällan – co znaczy Źródełko Królowej.
Królowa szwedzka
W wyniku wojny domowej, która wybuchła w roku 1568 pomiędzy zwolennikami obu braci, władzę w Szwecji przejął Jan III Waza. W styczniu 1569 r. Riksdag (szwedzki parlament) zaakceptował formalny akt usunięcia Eryka XIV z tronu i wybrał na króla Jana III, tym samym Katarzyna Jagiellonka została królową. Koronacja pary królewskiej odbyła się latem 1569 w katedrze w Uppsali.
Będąc przez 16 lat szwedzką królową, Katarzyna Jagiellonka dbała o utrzymanie dobrych stosunków pomiędzy Szwecją a Rzeczpospolitą. Jako gorliwa katoliczka próbowała zachować wpływy katolicyzmu w Szwecji. Z pewnością też dzięki niej w roku 1576 z woli Jana III przyjęto w kraju nową liturgię wzorowaną na katolickiej. Wielu szwedzkich historyków sztuki uważa, że Katarzyna miała decydujący wpływ na gusta artystyczne króla Jana, a tym samym na pojawienie się renesansu w szwedzkiej sztuce.
Katarzyna Jagiellonka zmarła 16 września 1583 r. i została pochowana w katedrze w Uppsali.
Upamiętniająca postać Katarzyny Jagiellonki płyta została poddana w 2019 r. kompleksowym pracom konserwatorskim finansowanym przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA.
