Obraz z wizerunkiem Matki Bożej w Mersin w Turcji Polonika

Mersin w Turcji – początki parafii katolickiej

Port morski w Mersin w połowie dziewiętnastego wieku przyczynił się do dynamicznego rozwoju miasta, które wówczas zamieszkiwała liczna społeczność chrześcijańska. Część z nich przeniosła się z pobliskiego Tarsu wraz ze zmianą lokalizacji francuskiego konsulatu, część stanowili uchodźcy z Libanu, gdzie trwały zamieszki religijne. W 1853 r. podjęto decyzję o budowie kościoła katolickiego, a dwa lata później sułtan Abdülmecid I wydał oficjalną zgodę na założenie parafii w Mersin. Kościół pw. św. Antoniego z Padwy jest konkatedrą Wikariatu Apostolskiego Anatolii i znajduje się w centrum miasta, w pobliżu morskiego nabrzeża.

Kościół w Mersin i dziedziniec klasztoru kapucynów, fot. www.kulturportali.gov.tr

Kościół i szkoła pod kierunkiem braci kapucynów działały do wybuchu pierwszej wojny światowej (podczas której katolickie państwa ‒ Włochy i Francja ‒ były przeciwnikami Turcji). Szkołę zamknięto, ale kościół i klasztor są czynne do dziś i skupiają wspólnotę chrześcijan różnych obrządków.

Matka Boża Częstochowska – obraz na szkle

Obraz z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej, będący kopią jasnogórskiej ikony, jest jednym z najciekawszych i najcenniejszych elementów wyposażenia kościoła. Przyozdobiony promienistą glorią obraz na szkle pierwotnie umieszczony był ponad figurą św. Antoniego w prezbiterium. Dzieło zostało wykonane staraniem polskich uchodźców wojennych, czasowo przebywających w Mersin, w drodze do Palestyny, i ofiarowany kościołowi jako pamiątka ich pobytu. W archiwum parafialnym zachował się dokument sporządzony przez darczyńców i podpisany przez wszystkich mających wkład – finansowy i artystyczny – w powstanie obrazu.

Tadeusz Terlecki prezentuje skończoną ikonę, archiwum paraf., fot. E. Kędzielewska, 2015

Autorem ikony na szkle był krakowski malarz Tadeusz Terlecki z grupy uchodźców, drewnianą konstrukcję utrzymującą szkła wykonał inżynier Józef Bychowiec, a wszystkie elementy dekoracyjne (promienie) – Ludwika Prażmowska. Z zachowanego dokumentu wynika, że twórcy pracowali przez trzy tygodnie niemal bez przerwy, dniem i nocą, a uroczyste odsłonięcie i poświęcenie obrazu odbyło się 25 marca 1941 r. podczas mszy o godzinie 9:30, w obecności licznej grupy Polaków i miejscowych wiernych. W latach siedemdziesiątych XX w., podczas zmiany wystroju kościoła, obraz przeniesiono i umieszczono ponad wejściem, na balustradzie chóru. Niestety ta operacja źle wpłynęła na stan zachowania obiektu.

Polski witraż w Mersin – techniki wykonania

Obraz przedstawiający ikonę Matki Bożej Częstochowskiej i otaczające go dekoracje zostały wykonane różnorodnymi technikami. Szkła ozdobiono w technice witrochromii umożliwiającej malowanie na przezroczystym podobraziu. Złote tło wizerunku Matki Bożej powstało w technice bliskiej eglomizacji, czyli złocenia lub srebrzenia i malowania pod szkłem. Są to cienkie płatki metalowej folii imitującej prawdziwe złoto (szlagmetal), a małe, srebrne fragmenty pojawiające się w niektórych szkłach to naklejone pod spodem opakowania po czekoladkach. Poszczególne tafle zdobionego szkła umocowane zostały za pomocą cynowych blaszek na konstrukcji wykonanej z litego drewna i sklejki. Całą kompozycję tworzy ponad dwieście malowanych, szklanych tafli różnej wielkości, spośród których największa – ikona ‒ ma rozmiar 89,5 x 78 cm.

Pierwotna lokalizacja ikony ponad figurą patrona w prezbiterium, archiwum paraf., fot. E. Kędzielewska, 2015

Do wykonania wizerunku użyto zwykłego szkła okiennego. Kolorystyka obrazu i otaczających go promieni to dwie podstawowe barwy: czerń konturów i złoto wypełnień. Wszystkie elementy kompozycji malowane są płasko, ornamentalnie, jak w malarstwie ludowym, jedynie twarze i dłonie postaci uwydatnione są światłocieniem i kolorem. Niewielkie barwne akcenty pojawiają się także w kolistych formach zdobiących promienie. Ciekawostką jest, że zgodnie ze wspomnianym dokumentem, miały się tam znajdować sceny przedstawiające tajemnice różańca.

Renowacja polskiego witraża w Mersin

Ikonę z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej obiega napis w języku polskim ,,Królowo Korony Polskiej módl się za nami”, ponad nią znajduje się uskrzydlona głowa anioła. Przed obrazem, na łańcuszku zawieszony jest niewielki herb Polski. Cała kompozycja nie ma jednolitej płaszczyzny, centralna część – ikona wraz z napisem – wysunięte są do przodu, a ponad uskrzydloną głową anioła jest dodatkowa korona wykonana z metalu i szkła. Niestety część metalowych elementów korony, widocznych na archiwalnych fotografiach, nie zachowała się i nie odtworzono ich w trakcie konserwacji.

Obraz MB Częstochowskiej po konserwacji, w obecnej lokalizacji, fot. E. Kędzielewska, 2015

Rozmiary całego dzieła wraz z promieniami to 4,5 metra w poziomie i ponad 4 metry w pionie. W dokumencie znajdującym się w parafialnym archiwum odnotowano konieczność wzniesienia rusztowania, aby dzieło zawisło w prezbiterium, ponieważ jego waga przekracza 120 kilogramów. Pierwotnie konstrukcja była przymocowana do wiązadła dachu kościoła przy pomocy stalowych drutów, obecnie dzieło utrzymuje stalowy łańcuch przytwierdzony do balustrady chóru.

W 2015 r. z inicjatywy Ambasady RP w Ankarze i ze środków pochodzących z programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ,,Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” polscy konserwatorzy wykonali kompleksową renowację dzieła w kościele w Mersin. Zabiegom konserwatorskim poddano także dokument sporządzony przez polskich uchodźców.

Ewelina Kędzielewska