Kościół katolicki w Jałcie na Krymie (Ukraina)
Przedstawiamy kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, którego pierwotny projekt przygotował polski architekt. Ostatecznie został wybudowany według projektu jednego z najlepszych architektów Krymu. W XIX w. wspólnotę wiernych katolickich w Jałcie tworzyła międzynarodowa społeczność, wśród której dominowali Polacy.
Rys historyczny – budowa kościoła w Jałcie
W latach osiemdziesiątych XIX w. jałtańska wspólnota katolicka liczyła ok. 500 osób, które gromadziły się na modlitwę w małym domu. W 1888 r. wspólnota poprosiła Wydział Spraw Duchowych Wyznań Zagranicznych o pozwolenie na budowę kościoła. W celu skrócenia długiego procesu decyzyjnego parafianie wybrali komisarzy, którzy mieli znaleźć odpowiednie miejsce. Polacy, pułkownik M.O. Malinowski, dr Białokur i Francuz Vergé wskazali działkę wzdłuż bulwaru Puszkińskiego. Dopiero jednak 10 lat później (w 1898 r.) Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zezwoliło na budowę.
W tym czasie zaginął pierwotny projekt świątyni autorstwa polskiego architekta M. Komornickiego z Symferopola. Komitet budowlany zamówił więc nowy projekt. Jego autorem był jeden z najlepszych architektów Krymu Nikołaj Krasnow (1864–1939). Tworzył on pałac carski w Liwadii, cerkiew Aleksandra Newskiego w Jałcie, jak i był zaangażowany w projektowanie pałaców: Jusupowów w Koreizie i Romanowów (Haraks w Gasprze i Doulber w Jałcie) na Krymie.
Jałtańska wspólnota katolicka przez wszystkie lata oczekiwania na decyzję zbierała datki zarówno w Jałcie, Moskwie czy Tyraspolu, jak i diecezji tyraspolskiej. Ze względu jednak na brak funduszy nie ukończono iglicy z dzwonnicą. W Wielkanoc, 15 kwietnia 1906 r. kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny został konsekrowany przez biskupa tyraspolskiego Josepha Kesslera (1862‒1933). Pierwszym katolickim kapłanem okręgu jałtańskiego był ks. Mikołaj Suchodolski. Parafię zaś tworzyli Polacy, Czesi, Niemcy, Francuzi i Włosi.
Rys historyczny – kościół w Jałcie współcześnie
Niejednokrotnie w czasach ZSSR kościół rzymskokatolicki w Jałcie był prześladowany jak wiele innych wspólnot religijnych. Pod pretekstem katastrofalnego stanu budynku spowodowanego trzęsieniem ziemi 20 października 1927 r. kościół został zamknięty. Budynek przeznaczono najpierw na strzelnicę, a następnie na halę sportową. Od 1945 r. mieściły się tutaj oddziały lokalnego muzeum krajoznawczego.
W końcu lat osiemdziesiątych wykonano w budynku kościoła prace restauratorskie według projektu architekta A. Grauzisa. Dzięki nim udało się przywrócić budynkowi pierwotny wygląd. We Lwowie zamówiono specjalne meble i zamontowano (1988) organy, które mają 2604 piszczałki i 32 rejestry. W 1989 r. otwarto Dom Muzyki Organowej i Kameralnej.
Zwrot kościoła katolikom
Pierwsze nabożeństwo w ponownie otwartej świątyni odprawił w grudniu 1991 r. dominikanin, o. Zygmunt Kozar. Dzięki staraniom zakonników kościół został oficjalne zwrócony wiernym. Od 2002 r. należy do diecezji odesko-symferopolskiej i jest pod opieką zakonu dominikanów.
W 1993 r. dominikanie odkupili organy od lokalnych władz. Pierwszym organistą kościoła był organmistrz W. Chromczenko, który jednocześnie usunął usterki w organach i je naprawił. Są one wykorzystywane zarówno podczas nabożeństw, jak i koncertów.
W związku z okupacją Krymu przez wojska rosyjskie działalność parafii w Jałcie podlega ograniczeniom, ale sama świątynia nie została zamknięta.
Architektura kościoła w Jałcie
Kościół w Jałcie został zbudowany w stylu neogotyckim. Składa się z głównej nawy zamkniętej apsydą oraz dwóch naw bocznych i prezbiterium. Budynek wyróżnia się na tle otaczającej zabudowy miejskiej swoim niezwykłym wyglądem, wyrafinowanymi i oryginalnymi formami. Znajduje się w otoczeniu egzotycznych roślin: palm, cyprysów, krzewów laurowych, drzew różanych i granatów. Roślinność nie tylko zdobi dziedziniec, lecz także kojarzy się z rajskim ogrodem.
Odmiennie od zachodnich portali w budowlach sakralnych, kościół w Jałcie ma jeden portal wprowadzający do nawy głównej. W oprawie jego otworu drzwiowego dominują cechy stylu neogotyckiego. Zalicza się do nich użycie łuku ostrego i modnych form dekoracji, takich jak precyzyjne wykonanie profili, czołganków (tzw. żabki) i kapiteli w porządku korynckim. Obramienie wejścia składa się z małych elementów architektonicznych i rzeźbiarskich. Są to symetrycznie rozlokowane po obu stronach wejścia pilastry z pinaklami i podwójnymi kolumnami. Trójkątny fronton jest obramowany profilowanym gzymsem. Na frontonie rozlokowano motyw liści składający się z trzech elementów, które symbolizują w sztuce chrześcijańskiej Trójcę Świętą.
Nad portalem znajduje się neogotycka rozeta ujęta w okrąg. Potrójny rdzeń róży otaczają płatki. Taka forma łączy symbole: okręgu (doskonałość), koła (wieczność), czerwonej róży (miłość i męczeństwo) oraz Matki Boskiej (niepokalana „Róża bez kolców”). Pod rozetą widnieje napis po łacinie: „Deo et Immaculatae Deigenitrici Mariae” (pol. „Poświęcona Bogu i Niepokalanej Bożej Rodzicielce Maryi”).
Wnętrze kościoła w Jałcie
Całkowita powierzchnia świątyni wynosi ponad 500 m2 (45 m długości, 20 m szerokości i 9 m wysokości). Budowla jest podpiwniczona, ma dwie krypty po bokach elewacji zachodniej i wschodniej. Ściany kościoła, których grubość wynosi 0,75 m, wykonane są z ciosanego kamienia, starannie obrobionych, prostopadłościennych bloków z szarego kamienia (700×350×350 cm). Kamienne kolumny pokrywa marmoryzacja, posadzka zaś wykonana jest z polerowanego marmuru. Budynek zdobi 16 okien z neogotyckimi witrażami oraz 10 drewnianych drzwi. Duchowym przeżyciom sprzyja bogata dekoracja wnętrza kościoła i stonowane światło przebijające się przez witraże.
W prezbiterium, miejsce historycznego ołtarza zajmują organy, przed którymi znajduje się ołtarz posoborowy. Niecodzienne umiejscowienie instrumentu jest trwałym efektem adaptacji budynku do funkcji „sali organowej”, co miało miejsce u schyłku epoki sowieckiej. Drewnianą szafę organową dekorują współczesne wizerunki Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz świętych dominikańskich.
Iryna Syzonenko
