Kolumna Barska w Rapperswilu | Instytut Polonika

Polska Kolumna Wolności

Monument, nazywany również Polską Kolumną Wolności, został wzniesiony nad brzegiem Jeziora Zuryskiego w 1868 r. Pretekstem do jego ufundowania było stulecie zawiązania konfederacji barskiej, przez wielu uważanej za pierwsze polskie powstanie narodowe. Pierwotnie kolumna miała stanąć w Zurychu, jednak wobec braku zgody tamtejszych władz miejskich jako lokalizację obrano Rapperswil. Projekt wykonał szwajcarski architekt Julius Stadler, a realizację zlecono rzeźbiarzowi i kamieniarzowi Louisowi Wethli.

Pomnik przybrał formę kolumny z czarnego marmuru (obecnie żeliwny odlew) ustawionej na prostopadłościennym cokole. Na jej szczycie znalazła się figura orła z rozpostartymi skrzydłami. Siedzi on na kuli z napisem „POLONIA”, w tle którego rysują się kontury Rzeczypospolitej. Wysokość kolumny wynosi 6 m.

 fot. D. Janiszewska-Jakubiak

Demonstracja poparcia dla sprawy polskiej

Uroczystość odsłonięcia Kolumny Barskiej odbyła się 16 sierpnia 1868 r. Szacuje się, że uczestniczyło w niej nawet kilka tysięcy osób wyraźnie popierających niepodległościowe dążenia narodu polskiego. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem w prasie szwajcarskiej, gdzie Kolumnę Barską określano wyrazem międzynarodowego prostestu przeciwko niesprawiedliwości i gwałtom w naszych czasach („Le Chroniqueur Suisse”, 15.07.1868 r.). Innym przejawem jej przychylnego przyjęcia był wiersz podpisany inicjałami F. Schn., który opublikowano na łamach „Neue Zürcher Zeitung” (7.09.1868 r.). Oprócz  pełnego zrozumienia dla sprawy polskiej i potępienia innych narodów europejskich nieczułych na jej krzywdy, utwór zawiera nadzieję na odrodzenie kraju:

Lecz Polska nie zginęła, choć w mocy niszczącej jest mątwy,
i jutrznia wolności zaświta w blaskach promieni słońca,
tron carskich tyranów się zwali pod ciosem rzuconej klątwy
i Polska powstanie z grobu, wiosna wolności żyjąca.

Zmiana miejsc ustawienia Kolumny

W swojej pierwotnej lokalizacji Kolumna przetrwała zaledwie dwa lata. Już w 1870 r. została uszkodzona, prawdopodobnie przez spadający z pobliskiego drzewa konar. Zniszczenie udało się dość szybko naprawić, jednocześnie dokonując pewnych zmian w wyglądzie obiektu (m.in. zamieniono marmurowy trzon kolumny na żeliwny odlew), a jako bezpieczniejsze miejsce dla jego ustawienia obrano główny dziedziniec zamku rapperswilskiego.

Dzieje Kolumny Barskiej pozostają nierozerwalnie związane z losami funkcjonującego w Rapperswilu od 1870 r. Muzeum Polskiego. Kiedy po II wojnie światowej zostało ono przejęte przez polskie władze komunistyczne, Szwajcarzy wypowiedzieli umowę dzierżawy, a zamek przeszedł w ręce Międzynarodowego Instytutu Badania Zamków. Tym samym Kolumna Barska stała się w pewnym sensie bezpańska. Pod wpływem nacisków nowych najemców usunięto ją z dziedzińca i przeniesiono w miejsce znacznie mniej eksponowane – na zbocze wzgórza zamkowego. W trakcie prac demontażowych doszło do poważnego uszkodzenia jej konstrukcji. O naprawę zadbało, założone w 1954 r., polsko-szwajcarskie Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Polskiego. Dzięki jego staraniom w 200-lecie konfederacji barskiej (w 1968 r.) Kolumna trafiła na swoje obecne miejsce, którym jest reprezentacyjny plac przed główną bramą wjazdową na zamek. Jej aranżację, obejmującą wyniesiony ponad poziom gruntu taras i kamienne siedziska, zaprojektował architekt inż. Zdzisław Pręgowski.

W 1992 r. podjęto decyzję o kolejnej renowacji Kolumny. Przy zachowaniu oryginalnej, historycznej technologii, wykonano nowy żeliwny odlew trzonu, a także uporządkowano jej otoczenie. Ostatnie prace konserwatorskie, finansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, zostały przeprowadzone w 2008 r.

 Kolumna Barska na dziedzińcu zamku w Rapperswilu, fot. Polona

Znaczenie i symbolika

Prosty w kształcie monument niesie ze sobą bogate znaczenie symboliczne i treściowe. Sama forma kolumny, jako upamiętnienia historycznych wydarzeń bądź osób, została zaczerpnięta jeszcze z tradycji antycznej. Na szeroką skalę wykorzystywana także w epoce nowożytnej, zwłaszcza w okresie napoleońskim, zapewne była motywem dobrze znanym Władysławowi Broël-Platerowi.

Umieszczony na szczycie Kolumny zrywający się do lotu orzeł bezpośrednio kojarzy się z polskim godłem. Różnicą jest jednak brak korony na jego głowie. W XIX w. taka forma przedstawienia używana była przez przedstawicieli wielu ruchów narodowowyzwoleńczych postulujących wprowadzenie reform ustrojowych. Cokół Kolumny Barskiej zdobi płaskorzeźbiony, stylizowany herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów, od dołu ujęty dwoma gałązkami: laurową – symbol zwycięstwa oraz dębową – symbol siły i szlachetności. Na pozostałych płaszczyznach znajdują się płyty z inskrypcjami:

• od strony południowej: MAGNA RES LIBERTAS [pol.: wolność jest rzeczą wielką]. W tym miejscu pierwotnie wyryte były nazwy i daty 11 polskich zrywów niepodległościowych;
• od strony zachodniej i północnej inskrypcja w językach polskim i niemieckim wyjaśniająca genezę monumentu: NIESPOŻYTY DUCH / POLSKI / STULETNIĄ / KRWAWĄ WALKĄ / PROTESTUJĄCY / PRZECIW / CIEMIĘŻĄCEJ GO / PRZEMOCY / Z WOLNEJ ZIEMI / HELWETÓW / PRZEMAWIA DO / SPRAWIEDLIWOŚCI / BOGA I ŚWIATA. Jej autorem jest Kornel Ujejski – poeta i publicysta, działacz niepodległościowy, uczestnik powstania styczniowego.  

            Kolumna Barska była odczytywana jako wyraz zadumy i refleksji nad trwającą już od 100 lat walką Polaków o niepodległość. Wznoszący się do lotu orzeł dawał nadzieję na rychłe odrodzenie Rzeczypospolitej, a kula ziemska, na której chwilowo przysiadł, nadawała całości wymiar ponadnarodowy. Do dziś Kolumna Barska pozostaje ważnym elementem różnego rodzaju uroczystości rocznicowych obchodzonych przez szwajcarską Polonię. Wraz z Muzeum Polskim stała się powszechnie znanym symbolem idei wolnościowych oraz przyjaźni polsko‑szwajcarskiej.