Dwór w Urdominie na Litwie | Polonika

Właścicielką obiektu była Teresa z Turczynowiczów Suchorzewska (wdowa po generale Tadeuszu Suchorzewskim, 1779‒1852, uczestniku powstania listopadowego), ciotka matki Stanisława Witkiewicza (Elwiry z Szemiothów). Stanisław Witkiewicz przebywał w urdomińskim dworze z rodziną w latach 1869‒1873, po powrocie z zsyłki w Tomsku w Rosji. Namalował wtenczas dwa obrazy olejne: „Dwór w Urdominie” i „Oficyna w Urdominie”, oba z datą 1873. Także w latach późniejszych częstymi gośćmi tego majątku była matka Stanisława wraz z jego rodzeństwem. Bywał tam również przelotnie i Witkacy podczas dalszych podróży do Syłgudyszek (do majątku swej ciotki Anieli, zamężnej Jałowieckiej). Wiadomo, że obszerne pokoje dworu umeblowane były wtenczas w stylu empire (zwanym także napoleońskim). Pokój stołowy miał duży kominek, w salonie zaś można było podziwiać malowane przez Franciszka(?) Smuglewicza al fresco ściany.

Architektura dworu w Urdominie

Jak się przypuszcza, dwór w Urdominie został wybudowany w XVIII w. przez Turczynowiczów. Przekaz rodzinny Witkiewiczów przypisuje jednak fundację książętom Massalskim, poprzednim (jeszcze od końca XVI w.) właścicielom Urdomina. O wcześniejszym pochodzeniu tej budowli o solidnych, pokrytych tynkiem murach świadczyć mogą także rozmiary cegieł (28‒30×16×8 cm) odsłoniętych w odkrywkach pod tynkiem ścian oraz widocznych w miejscach jego odspojenia w nadziemnym wieńcu fundamentowym.

Usytuowany na skarpie dwór to obszerny parterowy (o rzucie ok. 32×13 m), podpiwniczony budynek o ścianach z gzymsem pod płytkim okapem i pilastrami w narożach. Ma czterospadowy, łamany dach polski, mansardowy, o połaciach pokrytych obecnie blachą (niegdyś kryty dachówką), z trzema ceglanymi kominami w kalenicy.

W trójosiowej części centralnej elewacji frontowej znajduje się czterokolumnowy portyk (kolumny ceglane, tynkowane) z wtórnym drewnianym frontonem. Ściana frontowa dworu ma dziś po trzy okna ośmiopolowe o dwóch skrzydłach (stolarka wtórna), umieszczone symetrycznie wobec osi centralnej. Niegdyś zapewne było osiem okien, o czym świadczy ich rozmieszczenie i zauważalne zamurowanie dwóch z nich. Elewacje boczne dworu są trójosiowe.

Portyk kryje główne drzwi wejściowe do budynku, ujęte dwiema parami półkolumn mieszczących między sobą okna. Nad drzwiami można dostrzec interesujący znak identyfikacyjny dawnych właścicieli dworu, wykonany techniką malarską na tynku. Obecnie jest to trudno czytelny, przemyty, obwiedziony linią kolistą monogram ‒ powiązane kompozycyjnie litery „E” i „A”, inspirujący do dalszych historycznych dociekań i uściśleń.

Dwór w Urdominie – współcześnie

Opuszczony przez właścicieli i użytkowany przez dziesięciolecia przez przypadkowych mieszkańców dwór w Urdominie uległ znacznej degradacji. Dziś opustoszały i nadal niszczejący czeka na przeprowadzenie remontu, który zapoczątkował kilka lat temu nowy właściciel. Wtedy to szczytowe połacie dachu otrzymały nowe pokrycie blachą, zrekonstruowano ubytki w murach kominowych, podjęto też prace nad odsłanianiem malowideł na tylnej elewacji obiektu, a miejsca po usunięciu odpadającego tynku prowizorycznie zabezpieczono zaprawą murarską. Niestety, nie nastąpiły dalsze znaczące działania konserwatorskie tak na zewnątrz, jak i wewnątrz obiektu.

Na rewitalizację czeka także towarzyszący dworowi rozległy, liczący ponad 6 ha park. Niestety, znikła z powierzchni ziemi znajdująca się w nim dworska oficyna. Niegdyś zadbany, z alejami kasztanowymi, szlachetnym drzewostanem i krzewami, owocowymi drzewami oraz rabatami kwiatów, dziś ciągle jeszcze zapuszczony, chaotycznie porośnięty pozostałymi z dawnych nasadzeń modrzewiami, jesionami, klonami, świerkami i lipami. Widoczne są też resztki słupów dawnej bramy wjazdowej i staw znajdujący się za dworem, u podnóża skarpy. W 1986 r. park został uznany za pomnik przyrody.

Na zakończenie warto przywołać słowa Stanisława Witkiewicza, który zachował przez wiele lat w swej pamięci piękno tego miejsca. W liście do syna, Stanisława Ignacego, tak pisał w roku 1904 z Zakopanego: „Urdominy żałuję, myśląc o Tobie. Cóż to za raj był pejzażowy. Szkoda, że Ciebie tam nie było”.

Jan Skłodowski