Dwór Platerów w Zapolu koło Pińska
Polesie, kraina pełna bagien i rozlewisk, była przez wieki obszarem niedogodnym dla rolnictwa. Zajęte pod uprawę tereny ograniczały się do niewielkich przestrzeni, położonych na wyniosłościach pomiędzy bagnistymi dolinami. Przekładało się to także na specyfikę tamtejszych siedzib ziemiańskich, skromniejszych i mniej licznych niż na sąsiedniej Grodzieńszczyźnie czy Nowogródczyźnie. Jednym z nielicznych, zachowanych do dziś dworów na białoruskim Polesiu jest dawna siedziba Platerów znajdująca się na przedmieściu Pińska – w Zapolu.
Dwór w Zapolu
Drewniany dwór w Zapolu został zbudowany w latach 20. XX w. przez hrabiego Mariana Broel-Platera. Jest to jedenastoosiowy, parterowy budynek drewniany, pokryty czterospadowym, łamanym dachem z dwoma parami okien strychowych w części frontowej (tzw. wole oka). Główne wejście do dworu prowadzi przez klasycystyczny portyk o czterech murowanych i otynkowanych na biało kolumnach. Od strony parku dwór posiada analogiczny portyk, a ponadto dwa niewielkie skrzydła boczne.
Pod względem architektonicznym dwór w Zapolu jest w zasadzie kopią staropolskiej siedziby ziemiańskiej, przez co na pierwszy rzut oka wydaje się, że budynek pochodzi z końca XVIII czy początku XIX w. Wrażenie to może dodatkowo potęgować zły stan zachowania obiektu, który kilkadziesiąt lat temu został przekształcony na wielorodzinny budynek mieszkalny. Aktualnie część dworu cały czas jest zamieszkana, a część stoi pusta i niszczeje. Otaczający go park ze starodrzewem, niepielęgnowany przez dziesięciolecia, również znajduje się w złym stanie.
Fot. Dwór w Zapolu (M. Osip-Pokrywka)
Zapole położone jest niedaleko Pińska, zaledwie 4 kilometry od centrum miasta. Przed drugą wojną światową znajdował się tutaj tylko folwark o tej nazwie, a dookoła rozciągały się łąki i pola uprawne. Od ostatnich zabudowań Pińska (kompleksu cmentarzy: prawosławnego, katolickiego, żydowskiego i wojskowego, częściowo zachowanych do dzisiaj) dzieliły go 2 km otwartego terenu. Po wojnie, wraz z rozbudową miasta, powstała wieś Zapole, która z czasem faktycznie połączyła się z rozrastającym się Pińskiem, aczkolwiek oficjalnie nie wchodzi ona w skład miasta.
Dobra ziemskie Platerów
Folwark Zapole do pierwszej wojny światowej był częścią dóbr ziemskich, obejmujących obszar prawie 10 000 ha, w dużym stopniu łąk i bagien położonych w dolinie Jasiołdy. Siedziba właścicieli majątku znajdowała się we dworze Piaseczno (lub Piaseczna; dzisiaj jest to część wsi Ośnieżyce, odległej od Zapola o 6 km). Od 1872 r. byli nimi Platerowie, którzy gospodarowali tutaj aż do 1939 r.
Klasycystyczny dwór w Piasecznie, położony na wzgórzu nad doliną Jasiołdy, stał się areną ciężkich walk pozycyjnych w trakcie pierwszej wojny światowej, w wyniku których uległ on całkowitemu zniszczeniu. Na szczęście ostatni właściciel majątku, Marian Broel-Plater (1873-1951), zdołał przed nadejściem frontu wywieźć do Wilna cenne wyposażenie dworu wraz z archiwum i rodzinnymi pamiątkami. Po wojnie 1920 r. i odcięciu przez granicę polsko-litewską drugiego majątku rodowego w Wieprzach zdecydował się on rozparcelować zrujnowany folwark w Piasecznie i zbudował nową siedzibę w Zapolu, dogodnie położonym w sąsiedztwie Pińska.
Marian Broel-Plater był postacią dość znaną na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, przede wszystkim jako przedstawiciel „żubrów kresowych”, czyli grupy konserwatywnych wielkich właścicieli ziemskich z terenów dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Należał on do założycieli organu prasowego „żubrów” – redagowanego przez Stanisława Cata-Mackiewicza ‒ wileńskiego „Słowa”. Zmarł w 1951 r. w Wilnie, a kilka miesięcy później odeszła też jego żona Irena z Hołyńskich Broel-Platerowa (1888-1952). Zostali pochowani we wspólnym grobie na wileńskim cmentarzu Bernardyńskim.
