Artur Grottger | Instytut POLONIKA Polonika

Wcześnie dostrzeżono jego talent artystyczny. Pierwszych lekcji rysunku udzielał mu ojciec, a w wieku 14 lat otrzymał stypendium na naukę od cesarza Franciszka Józefa. Podjął ją najpierw w pracowni lwowskiego malarza Jana Maszkowskiego, następnie w latach 1854–1854 uczył się u W. K. Stattlera i W. Łuszczkiewicza w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. W latach 1855–1858 w wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych studiował u K. Blaasa, K. Mayera, K. Wurzingera, P. Geigera i Ch. Rubena.

W stolicy Austro-Węgier pozostawał do 1865 r. i był to fundamentalny okres dla jego twórczości. Początkowo sławę zdobył jako ilustrator czasopism, później jako autor cykli rysunkowych do grafik, poświęconych bieżącym wydarzeniom politycznym w kraju. Pierwszy z nich Warszawa I ukazuje krwawo stłumione demonstracje w Warszawie 1861 r.; zyskał szeroką recepcję dzięki wystawieniu w wiedeńskim Kunstvereinie w listopadzie 1861 r. Kontynuacją była seria Warszawa II z 1862 r. Następnie powstały Polonia  w 1863 r. i Lithuania w latach 1864–1866, poświęcone postaniu styczniowemu. Cykle te zdobyły międzynarodową sławę. Polonia wystawiona w listopadzie 1863 r. w wiedeńskim Kunstvereinie, została nabyta przez Węgra Jánosa Pálffy, który przekazał ją Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie, gdzie jest do dziś.

W cyklach tych Grottger przeniósł dokumentacyjne ilustracje politycznych wydarzeń w strefę symbolu, tak, iż zapisały się one w pamięci wielu pokoleń Polaków jako obrazy powstania. Sformułowały one kanon martyrologicznej ikonografii, do czego przyczyniła się także ich szeroka recepcja możliwa dzięki masowej reprodukcji w grafice. Oprócz tych cykli Grottger zasłynął też jako portrecista i malarz scen symboliczno-rodzajowych, np. Pojednanie, Pożegnanie powstańca i Powitanie powstańca. Zaangażowanie polityczne Grottgera sprawiło, iż utracił on stypendium cesarskie i powrócił do Galicji w 1865 r. Przebywał tam głównie w Krakowie i Lwowie, gdzie podczas jednego z balów poznał swą wielką miłość Wandę Monné. Wówczas też rozpoczął pracę nad cyklem Wojna, który miał być podsumowaniem, a zarazem próbą uniwersalizacji jego sztuki, gdyż miał być eksponowany na paryskiej Wystawie Powszechnej w 1867 r. Cykl nabył cesarz Franciszek Józef.

Karierę Grottgera przerwała choroba – gruźlica, na którą zmarł podczas kuracji w uzdrowisku Amelies-les-Bains. Staraniem narzeczonej Wandy Grottger został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim w 1868 r. Już rok później został ufundowany ze składek społecznych jego pomnik nagrobny projektu Parysa Filippiego, a figura klęczącej niewiasty dłuta Henryka Szaniawskiego. Pomnik-epitafium Grottgera znajduje się też w kościele Dominikanów we Lwowie, powstało w 1880 r., a jego autorem jest Walery Gadomski. Już podwójne upamiętnienie artysty w jednym mieście oddaje kult, jakim otoczono jego osobę, do czego w dużej mierze przyczynili się monografiści opisujący go jako artystę-męczennika sprawy polskiej.