Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz (1798–1855) – wieszcz i pielgrzym.
Urodził się w Nowogródku lub Zaosiu, na terenie dawnego powiatu i województwa nowogródzkiego, na terenach dzisiejszej Białorusi. Tam też został ochrzczony i tam znajduje się opisany przez niego w inwokacji Pana Tadeusza obraz Matki Bożej Nowogródzkiej. W Nowogródku w latach 1807–1815 uczęszczał do dominikańskiej szkoły powiatowej. Następnie rozpoczął studia w Wilnie. Uczył się na Wydziale Literatury i Sztuk Wyzwolonych, ale też organizował kółka samokształceniowe, Towarzystwo Filaretów, a później Towarzystwo Filomatów. Zrzeszeni w nich młodzieńcy studiowali nie tylko Greków i Rzymian, czytali niemieckich i angielskich pisarzy romantycznych, lecz także poznawali okoliczne tradycje i przyrodę. To właśnie natura i kultura Wileńszczyzny na równi z romantyczną literaturą europejską stały się materią dla Ballad i romansów – debiutu Mickiewicza wydanego w 1822 r. w Wilnie. Przykładem tej symbiozy jest ballada Świteź opiewająca legendę i urodę jeziora odległego zaledwie 20 km od Nowogródka.
Debiut literacki Mickiewicza przypadł jednak już na czas, gdy mieszkał w Kownie, gdzie pracował jako nauczyciel do jesieni 1823 r. W tym krótkim okresie wydał jeszcze jeden tomik poezji, a w nim takie dzieła, jak: Grażyna – „powieść litewska” oraz Dziady: Upiór, część II i IV – utwory, zakorzenione w naturze i bogatej kulturze historycznej Litwy. Jesienią 1823 r. Mickiewicz, jako członek tajnych towarzystw studenckich, trafił do więzienia w klasztorze bazylianów w Wilnie, pozostał tam do marca 1824 r. Skazany na zsyłkę wyruszył w wędrówkę, by już nigdy nie wrócić w rodzinne strony. Przebywał dłuższy czas w Petersburgu; odbył wówczas podróż do Odessy i na Półwysep Krymski, który uwiecznił w słynnych sonetach. W Moskwie gościł w znanym salonie księżnej Zinaidy Wołkońskiej. Podczas swego pobytu w stolicach Imperium Rosyjskiego poznał licznych poetów, w tym Puszkina, i zetknął się ze środowiskiem dekabrystów. Owocem tych doświadczeń jest Konrad Wallenrod napisany i wydany w Petersburgu 1828 r.
Następnie Mickiewicz wyjechał do Drezna, gdzie powstała najsłynniejsza część jego dramatu Dziady cz. III i Ustęp (wydane w Paryżu). Kolejnym przystankiem tułaczki był Rzym, gdzie spotkał liczną kolonię polską i rosyjską, tam dowiedział się o powstaniu listopadowym. Świadectwem tego wydarzenia, jak i kontaktów z Rosjanami jest obraz Oresta Kieprieńskiego, ukazujący wieszcza z przyjaciółmi: Zygmuntem Krasińskim, hr. Aleksandrem Potockim i Antonim Odyńcem na tle wybuchu Wezuwiusza (Galeria Trietiakowska). Na wieść o insurekcji Mickiewicz wyruszył do kraju i wówczas po raz ostatni był na terenie dzisiejszej Polski – w Wielkopolsce. W powstaniu nie wziął udziału, po jego upadku wyjechał do Paryża. Nad Sekwaną napisał Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832) oraz w 1834 r. Pana Tadeusza; mało kto wie, iż natchnieniem dla tego poematu były gawędy szlacheckie Pamiątki Soplicy Seweryna Rzewuskiego, którego spotkał Mickiewicz w Rzymie.
Pan Tadeusz zgodnie z marzeniem autora trafił pod strzechy, ale sam Mickiewicz nigdy do ojczyzny nie powrócił. Przebywał głównie w Paryżu. W latach 1839–1840 był profesorem literatury łacińskiej w szwajcarskiej Lozannie, tam napisał wydane dopiero pośmiertnie liryki lozańskie. W 1840 r. powrócił do Paryża, gdzie objął katedrę języków słowiańskich w College de France, wówczas wygłosił tzw. prelekcje paryskie. Nad Sekwaną współtworzył środowisko Wielkiej Emigracji. W latach 1841–1844 był prezesem Wydziału Historycznego Towarzystwa Literackiego w Paryżu (od 1854 Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu). Zaangażował się w Koło Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. W 1848 r. we Włoszech stworzył Legion Polski. Był współzałożycielem i redaktorem „Trybuny Ludów”. W 1855 r. wybuch wojny krymskiej tchnął w Mickiewicza ponownie nadzieję na konflikt zbrojny pomiędzy zaborcami, który przyczyni się do oswobodzenia Polski. Udał się do Stambułu, gdzie zakładał Legiony Polskie i Legiony Żydowskie. Dzieło to przerwała nagła śmierć w 1855 r.
Tułaczka Mickiewicza po świecie nie skończyła się wraz z jego śmiercią. Został pochowany w tymczasowym grobie w Stambule, następnie jeszcze w 1855 r. jego ciało zostało przewiezione do Paryża i pochowane na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency, a w 1890 r. przeniesione na Wawel, co było asumptem do prawdziwie patriotycznej manifestacji.
Kult wieszcza jednoczył różne regiony podzielonej Ojczyzny, gdzie fundowano jego pomniki, najpierw w 1859 r. w Poznaniu (autor W. Oleszczyński), następnie w 1898 r. w Warszawie (C. Godebski) i w Krakowie (T. Rygier), w 1890 w Przemyślu oraz we Lwowie w 1904 r. (A. Popiel). Upamiętniano go też w Europie i na świecie – najsłynniejszy jego monument stoi w Paryżu (Antoine Bourdelle, 1929).