Wilno, Cmentarz na Rossie
Położony na przedmieściu Wilna, jest ‒ obok cmentarzy Powązkowskiego w Warszawie, Rakowickiego w Krakowie i Łyczakowskiego we Lwowie – najważniejszą nekropolią dla polskiej historii i kultury.
Założony w 1769 r. na morenowych wzgórzach, sięgających około trzydziestu metrów, charakteryzuje się swobodnym układem alejek i malowniczym ukształtowaniem obszernego terenu. Nekropolia składa się z części nazywanych Starą i Nową Rossą. Pośród znanych osób pochowanych na Starej Rossie m.in. profesorowie Uniwersytetu Stefana Batorego, historyk Joachim Lelewel, architekt Juliusz Kłos, ojciec Juliusza Słowackiego – Euzebiusz Słowacki oraz ojczym poety – August Bécu, przyjaciel Adama Mickiewicza – filomata Onufry Pietraszkiewicz, rzeźbiarze Antoni Wiwulski, Bolesław Bałzukiewicz, Józef Kozłowski, architekt Karol Podczaszyński, malarze Franciszek Smuglewicz, Józef Bałzukiewicz, brat Marszałka, senator Adam Piłsudski, pierwsza żona Marszałka, Maria Piłsudska, pisarz Władysław Syrokomla, archeolog i kolekcjoner Eustachy Tyszkiewicz, ziemianin, bankier i filantrop Józef Montwiłł, historyk Juliusz Kłos, wydawca i kolekcjoner Jan Kazimierz Wilczyński, ks. Bronisław Żongołłowicz, litewski malarz i kompozytor Mikalojus Čiurlionis, litewski polityk i działacz społeczny, jeden z sygnatariuszy aktu niepodległości Litwy 1918 r. Jonas Basanavičius, a także przedstawiciele innych nacji zamieszkujących wielonarodowościowe miasto nad Wilią.
Do cywilnej części a Starej Rossy przylega niewielki cmentarz wojskowy, na którym pochowano kilkudziesięciu żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie polsko-bolszewickiej w latach 1919‒1920 oraz żołnierzy Armii Krajowej poległych w 1944 r.
Centralne miejsce tego cmentarza zajmuje Mauzoleum Matka i Serce Syna, w którym spoczywają szczątki matki Józefa Piłsudskiego, Marii z Billewiczów Piłsudskiej, oraz urna z sercem Marszałka.
Na Nowej Rossie pochowano żołnierzy polskich i litewskich, którzy zginęli podczas walk o Wilno w październiku 1920 r. Oprócz nich spoczywa tam pięciu żołnierzy z Samoobrony Wileńskiej, poległych w walkach ulicznych z Niemcami i bolszewikami w końcu grudnia 1918 r. i na początku stycznia 1919 r.
Na Rossie znajdziemy też mogiły konspiratorów przeciwstawiających się caratowi, uczestników zrywów narodowych, a wśród nich wielu powstańców z 1863 r.
(jb)
fot. Norbert Piwowarczyk