Brazylia ‒ polskie dziedzictwo kulturowe w zbiorach muzealnych
Instytut POLONIKA zrealizował pierwszy projekt badawczy skoncentrowany na polskim dziedzictwie kulturowym w Brazylii. Realizowane w latach 2022–2023 zadanie oparte było o dzieje i zbiory polskich muzeów.
Współcześnie kilkanaście instytucji polonijnych prowadzi działalność muzealną. Polega ona na gromadzeniu, przechowywaniu, konserwacji i udostępnianiu zbiorów poloników z okresu 150 lat osadnictwa polskiego w Brazylii. Placówki te zostały powołane do życia i prowadzone są przez różne instytucje, w tym m.in. przez parafie polonijne, municypia, organizacje polonijne i osoby prywatne. Ich oddziaływanie ma zasięg lokalny bądź regionalny; zlokalizowane są na terenie czterech stanów: Parana, Santa Catarina, Rio Grande do Sul, Espirito Santo, w których najprężniej rozwijało się osadnictwo polskie.
Prace badawcze w projekcie podzielone zostały na dwa etapy. Etap I w 2022 r. to badania terenowe zakończone raportem studyjnym. Etap II, w 2023 r., to kontynuacja badań terenowych zakończonych przygotowaniem materiałów do autorskiego opracowania katalogu zbiorów muzealnych.
Do rozpoznania, oceny i inwentaryzacji wybrano dziewiętnaście placówek muzealnych w Brazylii. Z uwagi na wybitnie chłopski charakter osadnictwa (chłopi polscy stanowili w poszczególnych okresach 90–95 proc. ogółu imigrantów z Polski do Brazylii), zgromadzone zbiory muzeów w Brazylii obejmują w większości eksponaty etnograficzne, jak: zabytki budownictwa wiejskiego (w tym domy, budynki inwentarskie), narzędzia i sprzęt rolniczy (w tym wozy, maszyny rolnicze), elementy strojów, zabawki, przedmioty codziennego użytku i sztuki nieprofesjonalnej, a także fotografie, dokumenty, obiekty kultu i dzieła sztuki sakralnej (w tym obrazy święte, kapliczki). Stanowi to materialne polskie dziedzictwo kulturowe przywiezione przez osadników z Polski lub wytworzone już na ziemi brazylijskiej.
Projekt badawczy prowadził zespół badawczy dr. Zdzisława Malczewskiego (merytoryczny kierownik projektu) i mgr. Mikołaja Radomskiego.
Ks. dr Zdzisław Malczewski, na stałe mieszkający w Brazylii, obronił doktorat z zakresu historii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1995). Jest rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii, redaktorem naczelnym i wydawcą czasopisma "Polonicus – revista de reflexăo Brasil-Polonia" oraz stałym korespondentem Radia Watykańskiego. Jako niezależny badacz zgłębia dzieje polskiego osadnictwa w Brazylii (Obecność Polaków i Polonii w Rio de Janeiro, 1995; W służbie Kościoła i Polonii. Towarzystwo Chrystusowe: funkcje społeczne i duszpasterskie w środowisku polonijnym w Ameryce Łacińskiej, 1998; Perfis polônicos no Brasil, 2000; W trosce nie tylko o rodaków. Misjonarze polscy w Brazylii, 2001; Polskie ślady w Brazylii / Marcas da presera polonesa no Brasil, 2008).
Mgr Mikołaj Radomski jest absolwentem etnografii i antropologii kulturowej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz tamtejszych podyplomowych studiów edytorstwa. Obecnie piastuje stanowisko kustosza w Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie. Autor badań etnograficznych w Brazylii pod kierunkiem prof. A. Poserna-Zielińskiego (Parafia polonijna a proces asymilacji potomków polskich osadników w Brazylii, 2002–2003).
Instytut POLONIKA planuje w 2024 r. opublikować rezultaty kwerend. Książka zawierać będzie zarówno rys historyczny i charakterystykę emigracji do Brazylii, jak i dzieje wybranych muzeów wraz z oceną zbiorów oraz naukowo opracowanym katalogiem inwentaryzacyjnym.
Postępy prac działających w Brazylii badaczy, jak również wypowiedzi mieszkających w Ameryce Południowej potomków polskich emigrantów, można zobaczyć w materiale przygotowanym przez stację TVP Polonia pod poniższym adresem:
