Kultura materialna Huculszczyzny Polonika

Podczas działań wojennych na terenie Warszawy pracownicy Zakładu Architektury Polskiej, działającego w ramach Katedry Architektury Polskiej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, z niezwykłym poświęceniem ratowali dokumenty, które znajdowały się w zbiorach placówki. Pożary wywołane niemieckimi bombardowaniami we wrześniu 1939 r., gaszone były z narażeniem życia. W czasie akcji poległ od odłamka prof. dr Oskar Sosnowski – twórca i długoletni kierownik zakładu. Gdy po powstaniu warszawskim Niemcy podpalili gmach wydziału, większość zbiorów znajdowała się w podziemiach. Następnie ewakuowano je do Brwinowa pod Warszawą i dalej do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie zostały zabezpieczone i złożone w podziemiach klasztoru oo. bernardynów. Po zakończeniu wojny w 1945 r. zbiory powróciły do gmachu wydziału politechniki.

Prace wykładowców i studentów Zakładu Architektury Polskiej, w tym rysunki pomiarowe, służyły jako podstawa odbudowy zniszczonych w czasie wojny zabytków. Stanowiły też i do dziś stanowią podstawy prac naukowych, jak również działań konserwatorskich. W wielu przypadkach jest to unikatowa dokumentacja tego, co popadło w ruinę czy uległo unicestwieniu. Obecnie, dzięki staraniom trzech instytucji – Instytutu Polonika, Politechniki Warszawskiej i MKiDN – opublikowana zostanie książka. Jej założeniem jest nie tylko zaprezentowanie kultury materialnej Huculszczyzny, która rysuje się w materiałach będących efektem inwentaryzacji studenckich z lat 1924‒1939, lecz także próba jej ogólnego opracowania.

Jeden ze współautorów opracowania dr hab. Inż. Arch. Robert Kunkel zaznacza, że „w zbiorach naukowych Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej znajduje się między innymi zwarty formalnie i treściowo zespół znany jako «albumy inwentaryzacji wsi». Albumy te powstawały w latach 1921–1939 jako wynik prac terenowych studentów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej odbywających indywidualne praktyki wakacyjne przy pomiarach budownictwa drewnianego w ramach tak zwanego Programu Inwentaryzacji Wsi”.

Opracowanie pokazuje niezwykle ważny naukowo, jak i fascynujący poznawczo świat badań nad polską architekturą wiejską i miasteczkową okresu międzywojennego. Autorzy opisują program badawczy Zakładu Architektury Polskiej, który skupiał się na wielu aspektach budowy miast, osiedli oraz architektury monumentalnej i wiejskiej. Książka ukazuje unikalne podejście studentów, którzy pod okiem doświadczonych opiekunów naukowych przeprowadzali prace pomiarowe i inwentaryzacyjne. Zakres badań był niezwykle szeroki, obejmował różnorodne elementy architektury wiejskiej: od cerkwi i kościołów, po budynki gospodarcze, a także elementy życia codziennego, jak meble czy zdobnictwo ludowe. Ponadto publikacja zawiera szczegółowe opisy miejsc inwentaryzacji, wraz z wykazem właścicieli danych majątków. Ilustrowana jest także bogatą warstwą fotograficzną i rysunkową.

Jedna z autorek, dr inż. arch. Alicja Szmelter podkreśla, że „studenci odbyli praktyki w 32 miejscowościach, w kwestionariuszach opisali 18 miejscowości (niektóre, jak wieś Dzembronię, trzykrotnie), zinwentaryzowali zespoły i obiekty położone w samych wsiach, w przysiołkach i na połoninach. Inwentaryzacją starano się objąć możliwie największy obszar Huculszczyzny. Przyjmując za Włodzimierzem Szuchiewiczem liczbę 40 miejscowości zamieszkałych przez Hucułów, można stwierdzić, że studenci Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej dokonali pomiarów w ponad 3/4 miejscowości”.

Olbrzymia spuścizna dokumentacyjna w założeniu jej inicjatorów i autorów książki nie tylko upubliczni unikatowe zasoby Politechniki Warszawskiej, lecz także stanie się podstawą dalszych badań i opracowań dotyczących architektury, budownictwa, stylu życia, kultury i dziedzictwa.

Prace wydawnicze nad publikacją prowadzone są dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dotacji celowej na wydatki bieżące ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z budżetu państwa w związku z zadaniem „Realizacja siedmiu projektów wydawniczych” (2023).