Kościół pw. św. św. Piotra i Pawła w Tbilisi – inwentaryzacja
Dzięki przyjaznym stosunkom polsko-gruzińskim, trwającym już od ponad 200 lat, możliwe było przeprowadzenie kompleksowej dokumentacji polskiego dziedzictwa kulturowego w kościele pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła w Tbilisi.
Malownicza Gruzja ‒ kraj głębokiego Kaukazu, tygiel kulturowy łączący Europę z Azją ‒ była niegdyś dla tysięcy Polaków ziemią zsyłek, drugą „ojczyzną”. Trafiali tu powstańcy kościuszkowscy, listopadowi, styczniowi, żołnierze polscy będący w służbie Imperium Rosyjskiego, czy późniejsi więźniowie polityczni skazywani w czasach sowietyzacji. Za ośrodek życia polonijnego od dawna uważano kościół pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła w Tbilisi (dzielnica Kukia), który kształcił polską świadomość narodową.
Ta rzymskokatolicka świątynia powstała pod koniec XIX w. z inicjatywy polskiego kapłana, ks. Maksymiliana Orłowskiego. Jednonawowy kościół, na planie krzyża, w stylu neorenesansowym z elementami barokowymi, zaprojektowany został w 1861 r. przez Alberta Salzmana (1833‑1897). Przewodniczącym Komitetu Budowy Kościoła był Nikołaj Przybył.
Przez ponad sto lat świątynia była miejscem przechowywania i pielęgnowania polskości, dlatego do dziś stanowi jeden z ważniejszych śladów obecności i działalności Polaków na terenie obecnej Gruzji. Wyposażeniem zajęła się głównie fundacja Polonii mieszkającej w Tbilisi i na całym Zakaukaziu (m.in. w Baku). Do zbiórki funduszy włączyła się również hr. Zofia Potocka, hr. Konstanty Przezdziecki i hr. Zygmunt Krasicki. W latach 80. XIX w. zakupiono do kościoła obrazy (w 1881 r. dotychczas niezidentyfikowaną Matkę Boską z Dzieciątkiem Wojciecha Gersona, w 1885 r. dzieła Carla Scognamiglio z Neapolu, w 1886 r. płótna A. Rutkowskiego), wykonano ołtarze boczne (o czym świadczą zachowane portatyle poświęcone w 1878 r.), zamówiono paramenta liturgiczne (np. piękną neobarokową monstrancję z 1883 r. firmy Norblin i Spółka) oraz liczne tkaniny liturgiczne. Do tej pory kościół nie był gruntownie przebadany, dlatego też istniała potrzeba sporządzenia fotografii oraz opisów zarówno architektury, jak i wyposażenia świątyni.
Prace inwentaryzacyjne in situ przeprowadzone zostały w maju 2019 r. przez polskich historyków sztuki – Barbarę i Piotra Jamskich – na zlecenie Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika”. W ciągu kilku dni sfotografowano wnętrze kościoła wraz z ołtarzami, obrazami oraz gipsowymi rzeźbami, zinwentaryzowano zabytki z zakrystii ‒ paramenta liturgiczne i tkaniny, wykonano dokumentację fotograficzną obrazów, znajdujących się w kilku pomieszczeniach usytuowanych pod dachem kościoła. Przejrzano pod kątem obecności zabytków kościelnych plebanię i inne pomieszczenia należące do parafii. Dokonano również przeglądu i częściowej digitalizacji niezwykle obszernego archiwum parafialnego (m.in. księgi metrykalne) i archiwum wizytatora kościoła rzymskokatolickiego na Kaukazie i Zakaukaziu.
W wyniku przeprowadzonych prac, a także w oparciu o wcześniejsze badania przeprowadzone przez Piotra Jamskiego w czerwcu 2018 r. na zlecenie Instytutu POLONIKA, powstał raport prezentujący wyniki badań oraz dokumentacja opisowa kościoła. Została także wykonana obszerna dokumentacja fotograficzna obejmująca prawie 2000 zdjęć dotyczących architektury oraz ruchomego wyposażenia kościoła. Kwintesencją badań jest wykonanie 78 kart inwentaryzacyjnych opatrzonych fotografiami.
Projekt badawczy realizowany był w ramach kompleksowej inwentaryzacji obiektów polskiego dziedzictwa kulturowego na terenie Gruzji. Inicjatywa przeprowadzenia prac badawczych w kościele pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła w Tbilisi nawiązywała do ustaleń o współpracy z 2017 r. podjętych przez Narodową Agencję Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Gruzji oraz Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika”.