Szkoła powszechna na Lipówce w Wilnie | Polonika

Tradycja dworków w architekturze lat trzydziestych

Styl zwany dworkowym, czyli forma tradycjonalna w architekturze lat dwudziestych XX w., opierała się na inspiracjach historycznych lub ludowych. W następnej jednak dekadzie uchodziła już za przeżytek. Idea „swojskości” w architekturze była ciągle aktualna, lecz nabrała innego znaczenia pod wpływem rozwoju modernizmu.

Teoretycy architektury sugerowali, że należałoby dążyć do wypracowania odrębnych cech architektury polskiej w formach współczesnych, importowanych z Zachodu, tak jak robiono to w przeszłości. W ten sposób w miejsce anachronicznych replik renesansu i baroku miał powstać polski wariant architektury modernistycznej. „Swojskość” starano się zatem wyrażać poprzez zastosowanie naturalnych, występujących w danym środowisku materiałów oraz komponującej się z otoczeniem bryły. W ten sposób projektowali tacy zachodni architekci, jak Frank Lloyd Wright lub Alvar Aalto. Dzięki takiemu podejściu osiągano efekt architektury zespolonej z krajobrazem poprzez właściwie dobrane, naturalne materiały budowlane (przede wszystkim kamień i drewno) oraz bryłę traktowaną jako konsekwencja ukształtowania przyrody. Spektakularnym przykładem tak rozumianego „nowego tradycjonalizmu” było m.in. obserwatorium astronomiczno-meteorologiczne na szczycie góry Pop Iwan w masywie Czarnohory na Huculszczyźnie.

Romuald Gutt – najważniejszy polski architekt lat międzywojennych

Do zwolenników takiego kierunku projektowania należał warszawianin Romuald Gutt (1888–1974), jeden z najważniejszych architektów polskich lat międzywojennych. Projektował domy jednorodzinne, szkoły i gmachy użyteczności publicznej.

Romuald Gutt, ok. 1955 r., fot. NAC

Twórczość Gutta przeszła niezwykłą ewolucję. Rozpoczynał od projektów w duchu dworkowym (brał m.in. udział w pracach związanych z budową kolonii urzędniczych na Ziemiach Wschodnich, projektując domy wielorodzinne w Kowlu, w województwie wołyńskim). Później zainteresował się niemieckim ekspresjonizmem i architekturą organiczną Franka Lloyda Wrighta, aż wreszcie poświęcił się awangardowemu modernizmowi. Dla Wilna zaprojektował budynek szkoły powszechnej na Lipówce, przy ulicy Beliny-Prażmowskiego (ob. Liepkalnio gatve). Obiekt ten to jeden z najciekawszych przykładów bogatej spuścizny projektowej architekta.

Architektura szkoły

Budowa szkoły na Lipówce (ówczesne południowo-wschodnie przedmieścia Wilna) była prowadzona w latach 1938–1939. Nowocześnie rozwiązany pod względem funkcji i doskonale wyposażony budynek składa się z dwóch równoległych korpusów z łącznikiem, tworzących układ podkowiasty. Całość została interesująco wkomponowana w pofalowany i lesisty krajobraz okolic Wilna, m.in. łącznik powiązano z terenem za pomocą żelbetowego mostka. Dominującym elementem bryły tego gmachu są elewacje szczytowe jednego ze skrzydeł, licowane okładziną z granitowych kamieni narzutowych w rzeźbiarski, światłocieniowy sposób (w jednej z elewacji wprowadzono dodatkowo mozaikowe motywy dekoracyjne). W ten sposób architekt doprowadził do symbiozy architektury z otoczeniem.

Szkoła powszechna na Lipówce – widok boczny, fot. M. Pszczółkowski

Takie rozwiązania są charakterystyczne dla twórczości Romualda Gutta w tym okresie. Okładzinę z nieregularnego, rustykowanego kamienia zastosował także m.in. w projekcie poczty w Kazimierzu Dolnym. Gdzie projektant starał się o powiązanie budynku z otoczeniem i zaprojektował go jako wizualną podstawę pod szczyt zabytkowej kolegiaty kazimierskiej. Powiązania architektury z przestrzenią otoczenia są też czytelne w takich realizacjach Gutta, jak pływalnia lub poczta w Ciechocinku.

Działalność polskiej szkoły na Lipówce

Placówka na Lipówce podjęła działalność w ostatnim roku niepodległości Polski jako szkoła powszechna nr 40 im. Józefa Piłsudskiego. W czasie drugiej wojny światowej zorganizowano tu szpital wojskowy. W latach 1945–1947 w budynku mieściło się technikum wojskowe, następnie szkoła nr 2 z rosyjskim językiem nauczania. W 1990 r. odrodziła się jako polska placówka oświatowa. Natomiast w 2011 r. przeprowadzono kapitalny remont budynku.

Michał Pszczółkowski