Kościół pw. Bożego Ciała w Krzemienicy na Białorusi | Polonika

Budowa kościoła w Krzemienicy – krótka historia

W 1617 r. właściciele Krzemienicy, kasztelan witebski Mikołaj Wolski i jego żona Barbara Woynianka, rozpoczęli starania o budowę świątyni i klasztoru przeznaczonych dla kanoników laterańskich (zakonu kleryckiego opartego na Regule św. Augustyna). Kamień węgielny pod kościół został położony w roku 1619, natomiast budowę pierwszej placówki tego zgromadzenia w Wielkim Księstwie Litewskim, ufundowanej jako filia krakowskiego konwentu Bożego Ciała, rozpoczęto w roku 1620. Obydwie realizacje zahamowała przedwczesna śmierć obojga fundatorów. Barbara Wolska zapisem testamentalnym zobowiązała jednak syna Kazimierza do dokończenia fundacji – kościół został wystawiony przed rokiem 1629, klasztor zaś dopiero w 1646 r.

Kościół pw. Bożego Ciała i jego wyposażenie

W bryle kościoła cechy stylowe renesansu przeplatają się z elementami późnego gotyku. Murowana świątynia założona jest na planie prostokąta, z nieco niższym, zamkniętym półkoliście prezbiterium. Przed fasadą, zwieńczoną schodkowym, arkadkowym szczytem, dostawiono klasycystyczną kruchtę. Dość skromny z zewnątrz obiekt wcale nie zapowiada interesującego wnętrza.

Kościół pw. Bożego Ciała w Krzemienicy, wnętrze, 2000, fot. Piotr Jamski

W jednonawowej przestrzeni zachował się cenny zespół manierystycznego wyposażenia, datowanego na ok. 1630 r., a więc z czasu wystawienia kościoła. Do środka wiodą dębowe, dwuskrzydłowe drzwi ozdobione ornamentem okuciowym. Dekorowany reliefowymi i pełnoplastycznymi rzeźbami ołtarz główny, wraz ze stojącym na nim tabernakulum, należy do wąskiej grupy tego typu obiektów zachowanych na terenie historycznego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Drewniana, wtórnie malowana balustrada komunijna, oddzielająca nawę od prezbiterium, jest tralkowa, z dekoracją o motywach wolutek, chrząstek i serc. Balkon chóru muzycznego ma natomiast wgłębne prostokątne pola pierwotnie wypełnione malowanymi scenami muzykujących świętych.

Nagrobek Wolskich

Jednym z najciekawszych krzemienickich obiektów jest nagrobek fundatorów kościoła, Mikołaja i Barbary Wolskich, wykonany z marmuru bolechowickiego i wapienia pińczowskiego. Ufundował go między 1623 a 1639 rokiem ich syn Kazimierz, a wykonał warsztat z podkieleckich Chęcin. Zarówno na belkowaniu nagrobka, jak i na cokole widnieją inskrypcje odnoszące się do zmarłych, których autorem był najpewniej właśnie Kazimierz.

Kościół pw. Bożego Ciała w Krzemienicy, nagrobek Mikołaja i Barbary Wolskich, 2000, fot. Piotr Jamski

Pełnoplastyczne figury zmarłych, klęczące przy krucyfiksie, umieszczone są w środkowej arkadzie architektonicznego obramienia nawiązującego formą do łuku triumfalnego. Rycerski i szlachecki stan Wolskiego podkreśla zbroja oraz hełm i szabla. Barbara Woynianka została ukazana w sposób zgodny z tradycją, jako kobieta zamężna w długiej sukni i podwice na głowie. Zwieńczenie w formie dwóch wolutowych kartuszy wypełniają czteropolowe tarcze herbowe: po lewej Mikołaja Wolskiego, z herbami Półkozic, Gozdawa, Łabędź i Trąby, po prawej Barbary Woynianki Wolskiej, z herbami Trąby, Ogończyk, Korczak i Lewart.

Bardzo interesujące jest związanie z nagrobkiem Wolskich niewielkich piaskowcowych rzeźb powstałych ok. 1630 r. Przedstawiają one Chrystusa Zmartwychwstałego i alegorie Wiary, Roztropności oraz Stałości. Pierwotnie mogły stać w bocznych niszach nagrobka i w jego zwieńczeniu, a obecnie przechowywane są w kościelnej zakrystii.

Ambona

Przy północnej ścianie prezbiterium świątyni znajduje się manierystyczna ambona. Ścianki jej kosza zdobią prostokątne, zamknięte półkoliście płyciny z namalowanymi postaciami Doktorów Kościoła, w środkowej znajduje się przedstawienie Chrystusa – Salvatora Mundi  (Zbawiciela Świata). Płyciny te są rozdzielone  hermowymi pilastrami w kształcie półfigur aniołów.

Ambona nie zachowała swego pierwotnego kształtu; późniejsze, już barokowe, jest jej zwieńczenie oraz wydatny spływ. Zastąpił on pierwotny trzon, czyli rzeźbę przedstawiającą Mojżesza, która obecnie jest zawieszona na ścianie i wspiera się o parapet ambony. Tego typu podpora kosza nie jest ewenementem, podobne trzony w formie figury przywódcy Izraelitów znajdowały się również w kościołach ewangelickich z terenów Królewca i północno-wschodniej Polski.

Ołtarz Matki Boskiej Ostrobramskiej

Na uwagę zasługuje obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej z ołtarza ustawionego przy łuku tęczy  po południowej (prawej) stronie. Jest on dobrą kopią wizerunku wileńskiego, a do tego pokrywają go bardzo ciekawe ozdoby – srebrna, pozłocona, trybowana w wysokie kwiaty sukienka i zupełnie wyjątkowa, złota korona, dekorowana kolorowymi, biżuteryjnie oprawionymi szkiełkami, z drewnianym, obciągniętym czerwonym aksamitem wypełnieniem i rytym napisem fundacyjnym z ok. roku 1625. Brzmi on: „NA CZEŚĆ Y NA WIECZNĄ CHWAŁĘ P. BOGU WSZECHMOGĄCEMU Y OBRAZOWI | TAKO CUDOWNEMU PANNY MARYEY KRZEMIENICKIEY TĘ KORONĘ JA STANIŁAW | KAZIMIERZ KARP Y IA DOROTA WYSOCKA ŻE NAS WSZYSTKICH PSZI ZDROWIU | POWIETSZA BLISKIEGO OBRONIWSZY CUDOWNIE ZACHOWAĆ RACZYŁA | NA POTOMNE CZASY OFIAROWALIŚMY MEN: JULY 2”.

Kościół pw. Bożego Ciała w Krzemienicy, korona z obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej, 2004, fot. Dorota Piramidowicz

Z ołtarzem Ostrobramskim związany jest jeszcze jeden rarytas – zamknięty w niewielkim, cynowym pudełeczku pergaminowy akt konsekracji, podpisany w 1657 r. przez biskupa wileńskiego Jana Dowgiałłę Zawiszę. Na wysuwanej górnej części został wyryty napis: „Pro Altare B[eatissimae] Mariae Virg[inis]”.

Dzwonnica

Znajdująca się nieopodal kościoła barokowa dzwonnica, wystawiona około 1765 r., zwraca uwagę zgrabnymi proporcjami i ładnym, łamanym dachem. Nie pozostał nawet ślad po notowanym w jej wnętrzu w 1783 r. snycerskim ołtarzu z obrazami św. Sebastiana, św. Rocha i św. Rozalii ani malowidłach i rzeźbach, które opisują dawne inwentarze. Wypada również żałować, że nie przetrwały do naszych czasów historyczne dzwony, przede wszystkim najstarszy, z napisem: „Verbum Domini manet in eternum. Hanus Ster fecit me Anno 1620” – w czasie pierwszej wojny światowej zrabowali je Rosjanie. W 1930 r. dzwonnica została odnowiona staraniem ks. Józefa Malinowskiego, wtedy również ze składek parafian zakupiono trzy do dzisiaj istniejące dzwony, wykonane w odlewni Franciszka Bregosza we Włocławku.

Dorota Piramidowicz