Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Baranowiczach | Polonika

Historia budowy kościoła

Starania o budowę kościoła katolickiego w Baranowiczach podejmowano w latach zaborów, nie zdołano jednak wówczas uzyskać odpowiedniej zgody ze strony władz rosyjskich. Pierwsze msze katolickie były odprawiane w kaplicy rodowej hrabiny Elżbiety Rozwadowskiej, zmarłej w 1904 r. Rok później, dzięki wstawiennictwu gubernatora mińskiego, otrzymano zgodę na budowę drewnianej, prowizorycznej świątyni w stylu bizantyjsko-rosyjskim. W 1911 r. arcybiskup mohylewski Wincenty Kluczyński erygował w Baranowiczach parafię Podwyższenia Krzyża Świętego (w 1917 r. weszła ona w skład odrodzonej diecezji mińskiej). Budowa kościoła stała się jednak możliwa dopiero po odzyskaniu niepodległości.

W 1923 r. powstał komitet budowy kościoła, kierowany przez nowego proboszcza, ks. Lucjana Żołądkowskiego. Parcelę pod budowę ofiarowała parafianka, Maria Górska. Projekt architektoniczny wykonał architekt Tadeusz Żołądkowski. Prace budowlane realizowano w 1925 r. 18 października tego roku biskup miński, Zygmunt Łoziński, dokonał konsekracji kościoła. Tydzień później powstała nowa diecezja pińska, do której włączono parafię baranowicką. Plany parafii zakładały, że drewniana świątynia będzie rozwiązaniem tymczasowym, dążono bowiem do budowy kościoła murowanego. Nowy kościół miał stanąć w centrum miasta, przy skrzyżowaniu ulic Mickiewicza i Kochanowskiego (ob. plac Lenina). Problemy finansowe związane z kryzysem gospodarczym spowodowały, że budowa nie została zrealizowana. Zdołano jedynie wykonać drewniane ogrodzenie z murowaną bramą oraz zaplecze parafii (plebanię i dom parafialny).

Architektura świątyni

Kościół wybudowano w konstrukcji zrębowo-łątkowej, na kamiennej podmurówce. W bryle zachowano charakterystyczne cechy katolickiej bazyliki – trzy nawy przechodzą w niską pięcioboczną absydę z asymetrycznie dobudowaną zakrystią. Symetryczną fasadę tworzy wejściowy portyk na dwóch drewnianych kolumienkach, zamknięty szczytem. Podobny, większy szczyt wieńczy korpus nawy głównej, nad całością wznosi się natomiast dość wysoka, dekoracyjna sygnaturka, dzięki której fasada sprawia wrażenie korpusu wieżowego.

Elementy i detale architektoniczne, obecne w zewnętrznej szacie świątyni, zdradzają inspirację stylem zakopiańskim. Opracował go w latach 90. XIX w. Stanisław Witkiewicz, malarz i architekt. Styl ten cieszył się szczególnym powodzeniem na przełomie XIX i XX w., w dwudziestoleciu międzywojennym podjęto zaś próbę jego reaktywacji i nowej interpretacji. O wykorzystaniu wzorców zakopiańskich świadczą dachy półszczytowe, kołkowania nad oknami, a zwłaszcza promienista dekoracja szczytu portyku w postaci zakopiańskiego „słoneczka”. W tym przypadku ten charakterystyczny góralski motyw przybrał formę Oka Opatrzności: taki sposób powiązania stylistyki zakopiańskiej z symboliką katolicką był częstym rozwiązaniem w drewnianej architekturze sakralnej. Motyw słoneczka pojawił się ponadto w zakopiańskim dachu półszczytowym, przekrywającym zakrystię.

Warto nadmienić, że stylistyka zakopiańska była bardzo popularną konwencją w drewnianej architekturze sakralnej. Formy takie znalazły już zastosowanie pod koniec XIX w., o czym świadczą m.in. okazałych rozmiarów kościoły pw. św. Jerzego w Połoneczce czy pw. św. Joachima w Kluszczanach. Do najlepszych przykładów międzywojennych należą natomiast m.in. kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Konwaliszkach (1916–1925) i kościół w Hrebenowie (1936). W realizacjach tych nierzadko łączono zakopiańszczyznę z elementami neogotyckimi lub neobarokowymi.

Losy powojenne

Drewniany kościół w Baranowiczach zachował się do dziś, nie przetrwały jednak plebania i dom parafialny. Przez kilka lat po wojnie świątynia nie była użytkowana. W 1949 lub 1950 r. – po rozbiórce kaplicy pw. Matki Bożej Korony Polskiej – została przywrócona do użytku jako jedyny kościół katolicki w mieście i pozostawała czynna przez cały okres ZSRR. Nie był to jednak łatwy czas dla parafii, zarówno wiernych, jak i duchowieństwo dotykały bowiem represje. W 1947 r. NKWD aresztowało ks. Jana Borysiuka, proboszcza parafii od 1933 r. Skazany na 10 lat łagru nie doczekał końca kary – zmarł na Syberii w 1953 r. W latach 1978‒1989 kościół był czynny, ale przy parafii nie mieszkali żadni kapłani, dlatego posługę duchową pełnił ks. Jerzy Rosiak z Połoneczki.

Od 1990 r. odbywają się w kościele regularne msze, a w 1993 r., dzięki staraniom proboszcza, ks. Kazimierza Wielikosielca, obiekt doczekał się remontu, został odnowiony wewnątrz i na zewnątrz oraz został wymieniony ołtarz.

Michał Pszczółkowski