Biuro Projektu Melioracji Polesia w Brześciu nad Bugiem | Polonika

Administracja wodna II Rzeczypospolitej

W 1924 r. władze II Rzeczypospolitej uregulowały sprawy związane z gospodarką wodną. Rozporządzeniem Ministra Robót Publicznych obszar państwa został podzielony na cztery okręgi wodne, podlegające Dyrekcjom Dróg Wodnych w Warszawie, Krakowie, Toruniu i Wilnie. Tym z kolei podlegały lokalne zarządy dróg wodnych. Do zadań i kompetencji dyrekcji należały przede wszystkim sprawy dotyczące budowy i eksploatacji zbiorników wodnych, regulacji i utrzymania rzek oraz budowy i eksploatacji obwałowań. W celu organizacji gospodarki wodnej powołano też m.in. Biuro Projektu Melioracji Polesia.

Poleskie bagna

Polesie należało do najsłabiej zaludnionych i najbardziej zaniedbanych pod względem gospodarczym regionów II Rzeczypospolitej. Jedną z wielu przyczyn tego zacofania były warunki hydrogeologiczne. Jedną trzecią obszaru stanowiły bagna i moczary, ponad połowę zaś grunty mokre. Rozwiązaniem tego problemu miały być kompleksowe i szeroko zakrojone prace melioracyjne. Wprawdzie w latach 1876–1897 pod kierunkiem gen. Józefa Żylińskiego przekopano kilka tysięcy kanałów i rowów, ale wybudowane wówczas urządzenia odwadniające były pozbawione właściwej opieki i konserwacji, więc uległy z czasem zniszczeniu.

Biuro Projektu Melioracji Polesia – zadania i działania

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 15 lutego 1928 r. powołano Biuro Projektu Melioracji Polesia z siedzibą w Brześciu nad Bugiem, stolicy ówczesnego województwa poleskiego. Instytucja podlegała bezpośrednio Ministerstwu Robót Publicznych, a na jej czele stał dyrektor, mianowany przez prezydenta na wniosek ministra robót publicznych. Został nim inż. Józef Pruchnik (1873–1951), w latach 1918–1919 pełniący funkcję ministra robót publicznych.

Podstawowym celem Biura było opracowanie ogólnego projektu i kosztorysu melioracji Polesia. Projektem odwodnienia zostały objęte województwo poleskie oraz częściowo województwa: wołyńskie, białostockie i nowogródzkie, łącznie ogromny areał 5,8 mln ha (w tym 1,5 ha poleskich bagien). Przedsięwzięcie miało obejmować zarówno regulację rzek, jak i naturalnych i sztucznych dróg żeglownych oraz podstawową meliorację gruntów na podstawie przeprowadzonych technicznych pomiarów i badań.

Zadaniem Biura było ponadto przygotowanie planu finansowego prac (finansowanie działalności leżało w gestii Ministerstwa Robót Publicznych). Początkowo zakładano, że Biuro będzie funkcjonować przez cztery lata, ogrom prac spowodował jednak, że w 1932 r. przedłużono czas realizacji projektu o kolejne trzy lata.

Działania podjęto z dużym rozmachem. W prasie nie szczędzono śmiałych porównań, obiecując stworzenie z Polesia drugiej Holandii. Jak pisał dziennikarz Ksawery Pruszyński w książce „Podróż po Polsce” (1937), komuś, co Polesia nie zjeździł, nie wlókł się godzinami po piachu, nie jechał smrodliwą kolejką, nie widział tej nędzy, biedy, cherlawych Żydów, brudnych dzieciaków tabunami, o jakich w centralnej Polsce nie ma się pojęcia, nie zrozumie, jakie wrażenie robi ten prosty kanał. Oto naraz ziemię przecina szlak szeroki, a wytyczony równo, jak strzelił, rozumną, pewną równością ludzkiej ręki, wielkim szlakiem toczy się równo woda. Brzegi obramione są porządnie palisadą kołków. Jak okiem sięgnąć – długi, niebieski szlak.

Siedziba Biura Projektu Melioracji Polesia

Na potrzeby Biura wybudowano specjalny gmach zlokalizowany w ciągu reprezentacyjnej zabudowy przy ulicy Unii Lubelskiej (ob. ul. Lenina). W ciągu niespełna dwudziestu lat stanęły tu okazałe gmachy użyteczności publicznej.

Trzypiętrowy budynek Biura został zaprojektowany w 1928 r. przez warszawskiego architekta Juliana Jotkiewicza. W odróżnieniu od pozostałych gmachów publicznych przy tej ulicy został zorientowany fasadą w kierunku bocznej ulicy Pułaskiego (ob. ul. Lewoniewskiego). W ten sposób wytyczył kierunek ku osiedlu mieszkaniowemu na terenie tzw. Nowej Dzielnicy (tzw. kolonia urzędnicza), jednemu z największych i najlepiej zachowanych zespołów mieszkaniowych na historycznych Kresach.

Budynek łączył funkcję biurową z mieszkalną i właściwie pod względem architektonicznym przypomina raczej wolno stojącą kamienicę. Na poziomie parteru znajdowały się pomieszczenia ogólne: kancelaria, gabinet naczelnika wydziału ogólnego, księgowość i archiwum. Na piętrze umieszczono gabinety dyrekcji Biura oraz wydział zdjęć szczegółowych (gabinet naczelnika i referenta), powyżej obszerną kreślarnię, wydział geodetyczny i hydrograficzny (każdorazowo z pomieszczeniem dla naczelnika i referenta) oraz pomieszczenie dla referatu badań rolno-torfowych. Najwyższą kondygnację przeznaczono w całości na mieszkania dla pracowników.

Po ukończeniu prac Biura Projektu Melioracji Polesia budynek został przekazany na siedzibę Wydziału Komunikacyjno-Budowlanego Poleskiego Urzędu Wojewódzkiego. W 1944 r. umieszczono tu sztab I Frontu Białoruskiego pod dowództwem marszałka Konstantego Rokossowskiego. Obecnie gmach pełni funkcję sądu rejonowego.

Michał Pszczółkowski