Autoportrety Jacka Malczewskiego w zbiorach lwowskich
Autoportrety stanowią w twórczości Jacka Malczewskiego wątek niezwykle istotny. Artysta portretował samego siebie z częstotliwością niespotykaną u innych malarzy w dziejach sztuki polskiej. Jego bogatej spuścizny nie sposób dziś analizować, nie uwzględniając dzieł będących w zbiorach Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki im. Borysa Woźnickiego. Zgromadzona tam kolekcja obrazów Malczewskiego (68 dzieł) jest największą przechowywaną poza obecnymi granicami Polski.
Jacek Malczewski urodził się w 1854 r. w Radomiu.
Kształcił się w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie jego nauczycielem był m.in. Jan Matejko. W latach 1875‒1877 uczęszczał do paryskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Na osobowość artystyczną malarza miały wpływ liczne podróże – bywał we Włoszech, Lwowie, Wiedniu i Monachium. To właśnie we Lwowie, w 1903 r., odbyła się pierwsza indywidualna „Wystawa stu dzieł Jacka Malczewskiego” zorganizowana przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Malczewski zajmował się również działalnością pedagogiczną ‒ pełnił funkcję profesora, a latach 1912‒1914 był rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Zmarł 8 października 1929 r. i pochowany został w Krypcie Zasłużonych w kościele Paulinów na krakowskiej Skałce.
Tematyka obrazów Jacka Malczewskiego
W pierwszym okresie swojej twórczości Malczewski malował kompozycje realistyczne: począwszy od scen rodzajowych inspirowanych polskim folklorem i krajobrazem, aż do obrazów historycznych, związanych z martyrologią narodu polskiego po upadku powstania styczniowego. Z czasem wypracował swój własny styl wypowiedzi artystycznej. Zwracając się w stronę alegorii i symbolizmu, zaczął tworzyć obrazy, w których wątki mitologiczne przeplatają się z religijnymi. Realistyczną formę dzieł łączył z fantastyczną treścią. W jego twórczości widoczna jest także inspiracja literaturą, zwłaszcza poezją romantyczną, oraz wątek powołania i roli artysty.
Kluczową pozycję w dorobku Malczewskiego stanowią dzieła portretowe, w tym ‒ niezwykle liczne w jego przypadku ‒ autoportrety. Ich znaczne nagromadzenie obserwujemy począwszy od 1900 r. Po części można to przypisać mitologizacji postaci artysty w drugiej połowie XIX w. Zapewne jednak niemały wpływ na wybór takiej tematyki miała też sama osobowość malarza.
Zdaniem historyków sztuki nieustanne powracanie do autoportretów przypisać można ciągłemu poszukiwaniu i chęci głębszego poznania samego siebie oraz konfrontacji z otaczającym światem. Dziś nie sposób jednoznacznie stwierdzić, jakie znaczenie miał dla Malczewskiego autoportret: czy był to przejaw autoafirmacji twórcy, czy tylko przedmiotowe posługiwanie się własnym wizerunkiem?
Autoportrety Malczewskiego
Jacek Malczewski przedstawiał siebie w różnych kostiumach i pod różnymi postaciami, w otoczeniu chimer, muz (Autoportret z muzą, 1905) i faunów (Autoportret z faunami. Tryptyk, 1906). Na obrazach wcielał się zarówno w postacie biblijne (np. Chrystus w Emaus, 1909, Chrystus przed Piłatem, 1910), jak i literackie. Wielość przyjmowanych ról i towarzyszących mu atrybutów widocznie kontrastuje z niezmiennym, dumnym i skupionym, wyrazem twarzy artysty na każdym z płócien. Tworzone przez Malczewskiego wizerunki własne nie ujawniają upływu czasu i zmian w fizjonomii, wręcz przeciwnie prezentują wieczny, uniwersalny obraz artysty.
Zamiłowanie Malczewskiego do czynienia samego siebie tematem obrazów budziło niemałą krytykę wśród mu współczesnych. Artyście zarzucano nadmierną pychę i skłonności narcystyczne. Jego upodobanie do przebieranek i przyjmowania różnych ról było przedmiotem żartów w szopce kabaretu „Zielony Balonik” w krakowskiej Jamie Michalikowej, gdzie Malczewski przedstawiany był jako Jacek Symbolewski. Do jego postaci odnieść można jedną z piosenek satyrycznych kabaretu:
„To w Pirogu, to znów bez
To profesor, to znów pan […]
To w swetrze, przy panterze
To z ogonem, to znów bez”.
Lwowska Narodowa Galeria Sztuki
Funkcjonująca od 1897 r. Lwowska Galeria Obrazów – obecnie Lwowska Narodowa Galeria Sztuki – jest jednym z największych muzeów na terenie Lwowa. W kilkunastu oddziałach zlokalizowanych w obrębie miasta oraz poza nim gromadzi ok. 50 tys. eksponatów. Wśród nich znajdziemy aż 68 obrazów olejnych pędzla Jacka Malczewskiego (w tym 11 autoportretów), a także liczne akwarele i rysunki. Dzieła Malczewskiego znalazły się wśród pierwszych prac zakupionych do zbiorów Galerii w 1902 r. Przez lata ich liczba powiększała się, kolejne płótna trafiały do Lwowa ze zbiorów przyjaciela Malczewskiego – Piotra Dobrzańskiego, hr. Leona Pinińskiego, Eugeniusza Reitera, a po 1940 r. z kolekcji Muzeum Książąt Lubomirskich oraz z Ukraińskiego Muzeum Narodowego, a także dzięki zakupom od osób prywatnych.
Bogaty zbiór obrazów, obejmujący wszystkie okresy twórczości malarza, stanowi ważne dopełnienie jego dzieł prezentowanych w kraju.
