Kandelabr z serwisu Aleksandra Józefa Sułkowskiego w zbiorach Metropolitan Museum of Art
W Metropolitan Museum of Art (MET) w jednej z wielu gablot w ekspozycji XVIII‑wiecznej rzeźby i sztuki dekoracyjnej (galeria 533) znajduje się kandelabr (świecznik wieloramienny), który jest niezwykłym polonikiem. Mowa tutaj o kandelabrze z kompletu stołowego Aleksandra Józefa Sułkowskiego. Obiekty z tego kompletu są wybitnymi rarytasami na rynku kolekcjonerskim.
Kim był Aleksander Józef Sułkowski
Aleksander Józef Sułkowski (1695‒1762) pochodził ze szlacheckiej rodziny i wychował się jako paź na dworze Augusta Mocnego. Tam zaprzyjaźnił się z jego synem Augustem III, późniejszym elektorem saskim i królem polskim.
Fot. Aleksander Józef Sułkowski (Wikipedia)
W 1728 r. Sułkowski poślubił baronównę elektorską Marię Annę Franciszkę Katarzynę von Stein zu Jettingen (1712‒1741). W 1733 r. został tajnym radcą, pierwszym ministrem Saksonii i zarazem głównym doradcą króla, a od roku 1735 generałem piechoty saskiej. Odpowiadał w tym czasie m.in. za królewskie zbiory sztuki oraz dostawy porcelany do Pałacu Japońskiego w Dreźnie, który z założenia miał być „porcelanowym pałacem”. Sułkowski pozostał ministrem do 1738 r., kiedy urząd po nim objął hrabia Henryk Brühl. Niewykluczone, że to właśnie jego intrygi spowodowały usunięcie hrabiego Sułkowskiego z dworu drezdeńskiego.
Serwis z manufaktury miśnieńskiej
W 1735 r. Sułkowski zamówił w miśnieńskiej manufakturze liczący ok. 1000 sztuk serwis porcelanowy, w którym były zarówno elementy obiadowe, jak i herbaciane. W ramach zestawu powstały także sztućce oraz różnego rodzaju naczynia do serwowania owoców, konfitur, wody. Dodatkowo wytworzono także elementy do upiększania stołu (surtout de table), a wśród nich były wieloramienne kandelabry i prostsze lichtarze. Projektantem serwisu był wybitny rzeźbiarz Johann Joachim Kaendler, główny projektant w manufakturze miśnieńskiej.
Fot. Fragment zdobień kandelabra z serwisu Sułkowskiego
Serwis utrzymany jest w stylistyce wschodniej. Częściowo wzorem były srebrne naczynia wykonane w Augsburgu przez Johannesa Billera, pochodzące z serwisu przeznaczonego na książęcy ślub Fryderyka Augusta Wettyna z Marią Józefą Habsburżanką w roku 1719 (komplet zaginął podczas drugiej wojny światowej). Głównym i niezmiennym elementem serwisu są kartusze herbowe Sułkowskiego (Sulima) i jego małżonki (von Stein). Charakterystycznym elementem jest także wykończenie krawędzi naczyń motywem plecionego kosza wiklinowego tzw. Sulkowski-Ozier. Białe powierzchnie serwisu uzupełnione zostały malowanymi, rozproszonymi, drobnymi kwiatkami („indianischen Blumen”).
Kartusze herbowe podtrzymywane przez putta stanowią podstawę kandelabru ze zbiorów MET. Powyżej siedząca na cokole figura kobieca o wschodnich rysach, w stroju „antycznym” podtrzymuje gałąź rozwidlającą się na cztery ramiona świecznika. Piąte ramię świecznika wychodzi z liściastej woluty zza pleców figury.
Fot. Kandelabr z serwisu Sułkowskiego
Prace przy serwisie były prowadzone z czynnym udziałem samego Sułkowskiego, który doglądał wykonywanych dzieł. Zachowały się także potwierdzenia źródłowe dotyczące prac przy serwisie. W dzienniku prac Joachima Kandlera w latach 1735‒1737 odnotowywane były kolejne fazy przygotowywania elementów.
Serwis Sułkowskiego był pierwszym zestawem porcelanowym wykonanym w miśnieńskiej manufakturze na prywatne zlecenie. Ostatnio badacze wysunęli tezę, że główną przyczyną usunięcia Sułkowskiego z urzędu głównego doradcy króla było to, że użył manufaktury w Miśni do własnych korzyści, nie informując króla oraz komisji manufaktury.
Kolejny wielki serwis, tzw. serwis łabędzi, został zamówiony w manufakturze porcelany w Miśni przez hrabiego Henryka Brühla w związku z jego ślubem z Marią Anną Franciszką hrabiną von Kolowrat-Krakowsky.
Losy serwisu Sułkowskiego
Po raz pierwszy serwis był użyty w drezdeńskim pałacu Sułkowskiego 28 lutego 1737 r. podczas uroczystości weselnych księcia Jerzego Ignacego Lubomirskiego i Joanny von Stein zu Jettingen (siostry Marii Anny), w których uczestniczył król August III. Wówczas pierwsze danie podano właśnie na zastawie porcelanowej, a nie jak dotychczas było w zwyczaju, czyli na srebrnych naczyniach, gdy zastawa porcelanowa pojawiała się dopiero przy deserze.
Serwis przetrwał w całości do lat 80. XIX w., kiedy jego część trafiła na rynek antykwaryczny. Elementy serwisu pojawiały się na aukcjach także w XX w. Opisywany kandelabr wystawiony został 5 października 1987 r. na aukcji w londyńskim domu aukcyjnym Christie’s. W Polsce największe zbiory z tego zestawu ma Zamek Królewski na Wawelu, który w bieżącym roku wzbogacił swoją kolekcję o dwa pojedyncze lichtarze.
