Miejsca pamięci narodowej na Wołyniu | Instytut Polonika

Pamięć o polskich żołnierzach biorących udział w walkach na Wołyniu przeciwko Rosji bolszewickiej podtrzymują harcerze z Centrum Dialogu Kostiuchnówka Chorągwi Łódzkiej ZHP. Nieprzerwanie od 1998 r. sprawują oni opiekę nad miejscami pamięci związanymi z wojną Polski z sowiecką Rosją w latach 1919–1920. Harcerska Służba Pamięci ratuje, odnawia lub porządkuje polskie cmentarze i kwatery wojenne, pojedyncze pochówki na innych cmentarzach (wojennych i cywilnych), jak również pojedyncze mogiły indywidualne i zbiorowe, na które można natrafić w wielu miejscach na Wołyniu i Rówieńszczyźnie. Wśród nich są:

Polski Lasek koło Kostiuchnówki, gdzie znajduje się cmentarz powstały w czasie działań wojennych jesienią 1915 r. Znajdował się w miejscu stacjonowania Legionów Polskich i był miejscem pochówku poległych legionistów w działaniach liniowych. W późniejszych latach pochowani zostali tutaj również żołnierze walczący w wojnie polsko‑bolszewickiej.

Cmentarz w Polskim Lasku jest pierwszym miejscem, którym zaopiekowali się harcerze 22 lata temu. Do dziś jest to miejsce, wokół którego koncentrują się działania harcerskiej służby na Wołyniu. W ciągu minionych lat do Polskiego Lasku przeniesieni zostali legioniści ekshumowani z innych miejsc pochówku na Wołyniu. Nowe kwatery zostały również upamiętnione dwoma słupami pamięci, wykonanymi na wzór słupów, które umieszczono na Pobojowisku Kostiuchnówskim w okresie II Rzeczypospolitej. Przy cmentarzu umieszczono też pomnik-grób nieznanego legionisty z 4 pułku Legionów Polskich oraz tablicę upamiętniającą poległych tu legionistów, których miejsc pochówku nie udało się odnaleźć czy zidentyfikować.

Fot. Polski Lasek k. Kostiuchnówki – cmentarz żołnierzy Legionów Polskich

Kowel, w którym cmentarz na Górce był wielką nekropolią wojenną założoną w 1915 r. przez dowództwo armii austro‑węgierskiej, ale do dziś przetrwała tylko kwatera polska. Na niej znajdują się zachowane groby legionistów oraz żołnierzy Wojska Polskiego z wojny polsko‑rosyjskiej.

W 2014 r. wykonano z funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego gruntowny remont kwatery. Natomiast w 2019 r. harcerska Służba Pamięci w ramach projektu wolontariackiego finansowanego przez Instytut POLONIKA uporządkowała cmentarz i wykonała niezbędne naprawy polskich mogił.

Fot. Kwatera polska na cmentarzu Na Górce w Kowlu

W Kowlu na miejskim cmentarzu znajduje się też duża kwatera żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie z Rosją w latach 1919–1920. Oficjalny opis miejsca mylnie głosi, że są to żołnierze z pierwszej wojny światowej, od lat jednak porządkujący to miejsce harcerze znali skrywaną przez lata prawdę. Aktualnie opiekę nad tą kwaterą sprawuje miejscowa polska społeczność.

Fot. Kwatera żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie z Rosją w latach 1919–1920 na cmentarzu komunalnym w Kowlu

Na miejskim cmentarzu w Równem i nieodległym Zdobłunowie znajdują się kwatery żołnierzy polskich z wojny polsko-bolszewickiej. Kilka długich rzędów zadbanych białych mogił w Równem czy uporządkowane groby z biało-czerwonymi wstęgami świadczą nie tylko o stałej pamięci o polskich bohaterach, lecz także są elementem patriotycznego wychowania młodzieży prowadzonego tutaj przez Harcerski Hufiec Wołyń.

Instytut POLONIKA finansował w 2019 r. współprowadzony przez Centrum Kulturalno-Edukacyjne w Równem projekt wolontariacki, którego celem był wzrost świadomości kulturowej i społecznej oraz ochrona dziedzictwa kulturowego wśród wolontariuszy z Polski, jak i społeczności lokalnych i organizacji pozarządowych na terenach Wołynia.

Fot. Kwatery żołnierzy polskich z wojny polsko-bolszewickiej na cmentarzu w Równem (Wikipedia)

Cminy to wieś kilka kilometrów na południe od Kostiuchnówki, w której na miejscowym cmentarzu znajduje się miejsce wiecznego spoczynku żołnierza Wojska Polskiego Franciszka Młynarczyka, który poległ w 1919 r. Wyjątkowość tego miejsca podkreśla fakt, że był on żołnierzem 28 Pułku Piechoty „Dzieci Łódzkich”, w skład którego wchodziło wielu mieszkańców Łodzi i okolic. Mogiłę zdobił oryginalny metalowy krzyż, który po poddaniu pieczołowitej rekonstrukcji zostanie jeszcze w tym roku w sierpniu umieszczony na grobie.

Fot. Wieś Cminy – grób żołnierza Wojska Polskiego Franciszka Młynarczyka, który poległ w 1919 r.

Fort we wsi Tarakanów to wzniesione jeszcze w czasach carskich umocnienia fortyfikacyjne niedaleko Dubna, w pobliżu których znajduje się zbiorowa mogiła żołnierzy Wojska Polskiego, którzy zginęli w trakcie obrony Fortu przed bolszewikami w lipcu 1920 r.

W 2010 r. została na nowo usypana mogiła, a w bieżącym roku polscy harcerze i ukraińscy płastuni razem uporządkowali grób. Opiekę nad tym miejscem pamięci sprawują wspólnie polscy harcerze i ukraińscy płastuni.

Fot. Mogiła zbiorowa żołnierzy Wojska Polskiego poległych w obronie fortu we wsi Tarakanów

Polany to wieś na Rówieńszczyźnie, gdzie znajduje się niezwykły grób nieznanego żołnierza polskiego poświęcony poległym w walkach 1918–1920. Opiekują się nim wspólnie harcerze Chorągwi Łódzkiej ZHP i Harcerskiego Hufca „Wołyń” Harcerstwa Polskiego na Ukrainie.

Fot. grób nieznanego żołnierza polskiego poświęcony poległym w walkach 1918–1920 we wsi Polany

Harcerze Chorągwi Łódzkiej ZHP zrzeszeni w Centrum Dialogu Kostiuchnówka na Ukrainie stworzyli ośrodek, który jest miejscem spotkań na szlaku polskiej tradycji - młodzieży harcerskiej i szkolnej, pielgrzymów i Polaków z Ukrainy. Harcerze w swoich wędrówkach po Ukrainie w ramach Służby Pamięci trafiają na wiele miejsc związanych z polskim dziedzictwem kulturowym, najczęściej w postaci zapomnianych i zdewastowanych polskich cmentarzy, których przez dziesiątki lat nikt nie odwiedzał, ani nikt ich nie chronił. Dzięki programowi dotacyjnemu Instytutu POLONIKA „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – Wolontariat” mają większe możliwości ochrony i poprawy stanu zachowania tych miejsc.