Włoscy architekci i muratorzy z Piuro i ich rola w rozwoju architektury na ziemiach Rzeczypospolitej w XVI i XVII wieku
Północna Lombardia – pogranicze ze szwajcarskimi włoskojęzycznymi kantonami Ticino i Gryzonią – była od czasów średniowiecza krainą, z której wywodziło się wielu znakomitych kamieniarzy, budowniczych i twórców architektury. Pochodzili często z niewielkich miasteczek, lecz ich umiejętności dawały im możliwość pracy w znaczących ośrodkach artystycznych.
Twórcy migrowali nie tylko do innych regionów Italii, lecz także na północ od Alp, również do Polski. Od XVI w. ich obecność w polskich miastach jest już udokumentowana. W ostatnich latach tego stulecia w aktach miasta Lublina pojawiają się nazwiska Trapolini, Bonai, Balin, Traversi, których właściciele związani byli z działalnością budowlaną i architektoniczną. Na początku XVII w. są tu aktywni Antonio Pelacini i Giovanni Malinverni, obaj z Piuro w prowincji Sondrio w północnej Lombardii. I to oni są głównymi bohaterami naszej książki, choć nie jedynymi.
Obecność i działalność artystyczna lombardzkich artystów czasów nowożytnych w Polsce była odnotowywana już od XVIII stulecia przez włoskich i polskich historyków. Późniejsze badania polskich badaczy sztuki przynosiły wiele jednostkowych odkryć. Po 1945 r. dwa pionierskie artykuły Stefana Kozakiewicza, ale szczególnie rozległe badania w lombardzkich i szwajcarskich archiwach prof. Mariusza Karpowicza, owocujące wieloma nowymi ustaleniami, zmieniły znacznie postrzeganie północnowłoskich artystów doby baroku działających w Polsce.
Prezentowana książka wykorzystuje i sumuje badania wcześniejszych historyków. Jest też efektem wieloletnich badań autora w archiwach polskich, włoskich i białoruskich. Szczególnie czas spędzony w archiwach włoskich zaowocował nowymi odkryciami faktograficznymi dotyczącymi obecności artystów z Piuro w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej. Stały się też podstawą do postawienia nowych wniosków. W swej książce autor przybliża nam dzieje Piuro i środowiska, z którego wywodzili się jego bohaterowie. Prezentuje nie tylko artystów stamtąd pochodzących, lecz także kupców, takich jak Giovanni Vertemate czy Cristoforo Serta, których obecność w Polsce świadczy o znacznie szerszych relacjach tej miejscowości z naszym krajem.
Poza historycznymi walorami należy wskazać jeden istotny aspekt badań Stanisława Kłosowskiego. Ostatni rozdział książki poświęcony jest chemicznym i technologicznym badaniom zapraw murarskich i sztukatorskich. Ta metoda badawcza, służąca rozpoznaniu zespołów budowlanych i specyfiki ich warsztatu rzemieślniczego, praktykowana od pewnego czasu przez włoskich historyków architektury i konserwatorów, u nas jawi się jako novum. I jest to bardzo ważne rozszerzenie systematyki badawczej wprowadzone przez autora, z wykształcenia konserwatora dzieł sztuki.
Nakład wyczerpany.
