Czterdzieści miast-ogrodów
Najnowsza monografia dr. hab. Michała Pszczółkowskiego „Czterdzieści miast-ogrodów. Dzieje budowy i architektura kolonii urzędniczych na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej. 1924–1925” została wydana przez Instytut Polonika w ramach serii „Studia i Materiały” w stulecie publikacji przez Ministerstwo Robót Publicznych Rzeczypospolitej Polskiej zeszytów „Budowa domów dla urzędników państwowych”, które opisywały akcję budowy osiedli mieszkaniowych dla pracowników administracji publicznej. Wydarzenie to jest dziś zakorzenione w świadomości tylko nielicznych badaczy. Nie jest ono powszechnie znane, ani upamiętniane tak jak wiele znaczących dat z polskiej historii.
Projekt kolonii urzędniczych – nazwanych przez autora „miastami-ogrodami” – jest świadectwem kompleksowej polityki publicznej oraz ambicji odradzającego się kraju. Niewątpliwie można mówić o dwuwymiarowym aspekcie budowy tych osiedli. Autor precyzyjnie opisując zamysł urbanistyczny i architektoniczny, nie poprzestaje jedynie na analizie warstwy materialnej i funkcjonalnej omawianych zabytków. W projekcie budowlanym dostrzega również ważny kontekst propagandowy. By w pełni docenić ten zamysł, warto wraz z autorem zgłębić specyfikę architektury międzywojennej, której szczególnym wyrazem jest projekt „miast-ogrodów”.
Książka jest obficie ilustrowana, a wśród planów, rycin i zdjęć znajduje się szereg trudno dziś dostępnych materiałów źródłowych. Autor prezentuje kompleks zabytku architektoniczno-urbanistycznego, który do tej pory nie był odpowiednio zabezpieczany i poddawany pracom konserwatorskim, ani nawet właściwie zinwentaryzowany i opisany.
Do roku 1989 przyczyny tego stanu rzeczy były oczywiste, a prezentacja obecności polskiej na terenie dawnej Rzeczypospolitej niemożliwa do podjęcia. Niestety, dzisiaj z powodu obecnej sytuacji politycznej na Białorusi również trudno mówić o swobodzie prowadzenia badań naukowych nad tą częścią polskiej spuścizny kulturowej doby międzywojnia. Jak przyznaje sam Autor, archiwa wciąż skrywają wiele istotnych dokumentów.
