Pomnik Fryderyka Chopina w Szanghaju
Fryderyk Chopin należy do wąskiego grona artystów, których pamięć przekroczyła granice narodowe i stała się częścią światowego dziedzictwa kulturowego. Jego muzyka zakorzeniona w polskiej tradycji, a zarazem nasycona uniwersalnym językiem emocji sprawiła, że kompozytor zyskał trwałe miejsce w zbiorowej wyobraźni wielu ludzi na całym świecie. Nic więc dziwnego, że już w XIX wieku zaczęły powstawać pierwsze upamiętnienia, a dziś pomniki Chopina odnajdziemy rozsiane po całym świecie: od Paryża, Valdemossy (Majorka) czy Manchesteru po Rio de Janeiro, Hamamatsu w Japonii, Singapur czy Szanghaj.
Właśnie w Szanghaju, w parku Zhongshan, w eleganckiej dzielnicy Changning, stoi rzeźba, która przyciąga uwagę miłośników muzyki klasycznej i entuzjastów sztuki międzykulturowych symboli. Jest to pomnik Fryderyka Chopina, uznawany za najwyższy monument dedykowany temu kompozytorowi. Niewątpliwie zaś pierwszy w Chinach.
Wśród inicjatorów powstania upamiętnienia wymienia się Yu Jian Era, chińskiego przedsiębiorcę z polskim obywatelstwem, ówczesnego prezesa Stowarzyszenia Polsko-Chińskiego oraz Marka Niewiarowskiego (ur. 1951) z Międzynarodowej Federacji im. Fryderyka Chopina. Przewodnictwo w komitecie budowy objął dr Zdzisław Góralczyk (1936-2024), były ambasador Polski w Chinach.
Kulisy przedsięwzięcia odsłaniają sieć prywatnych ambicji, politycznych kalkulacji i gospodarczych interesów. Yu Jian Er pokazał, że może być mediatorem między dwiema kulturami. Dla polskich władz, instytucji i sponsorów, z KGHM na czele, pomnik stanowił element dyplomacji kulturalnej i biznesowej, „miękką siłę”, dzięki której poprzez Chopina budowano zaufanie na rynku chińskim. Chińska strona widziała w nim manifest otwartości Szanghaju na świat, ale i sposób kontroli, w jaki sposób cudza pamięć zostaje wpisana w lokalny krajobraz.
Wybór autorki, pochodzącej z Szanghaju rzeźbiarki Lu Pin (ur. 1972), wykształconej w Warszawie, miał wymiar symboliczny. Pozwalał uznać dzieło za własne, a jednocześnie podkreślał polski wątek. Artystka trafiła do Polski w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX w., dzięki stypendium ufundowanemu przez Yu Jian Era. Sama o swojej pracy powiedziała: „Wiedziałam, że chcę bardziej interpretować muzykę, aniżeli postać Fryderyka Chopina. Nakładałam na siebie kolejne metafory, szukałam takiego przekazu, który byłby w pełni zrozumiały dla moich rodaków”. Forma monumentu, na poły abstrakcyjna, składa się z pionowych, nieregularnych kolumn przypominających klawisze fortepianu, z których wyłania się profil Chopina. Ten zabieg, jak pisała chińska prasa, sprawia, że struktura, choć pozornie trudna do rozpoznania, oddaje „ruch, napięcie i melodyczność” jego muzyki.
Monument odlano z brązu w Gliwicach, a transport do Szanghaju bezpłatnie zrealizowało Chińsko-Polskie Towarzystwo Żeglugi Morskiej. Odsłonięty 3 marca 2007 r. dla uczczenia 197. rocznicy urodzin Chopina (przypadającej 1 marca). Mierzy 6 metrów (z cokołem 7 m) i waży około 2,5 tony.
Był drugim w Szanghaju pomnikiem poświęconym cudzoziemcowi (po popiersiu Puszkina). Zdobył prestiżowe wyróżnienia: Narodową Nagrodę za Wybitny Projekt Rzeźby Miejskiej oraz Szanghajską Nagrodę za Doskonały Projekt Rzeźby. Samą artystkę określano jako „skromną rzeźbiarkę, która nie wygląda na typowego artystę”, lecz która udowodniła niezwykłą siłę wyobraźni i subtelne wyczucie muzycznej formy. W uznaniu jej pracy przyznano Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze - Gloria Artis”.
Monument nie pozostał tylko dziełem rzeźbiarskim. Wokół niego miało powstać centrum twórczości Chopina, a sam park Zhongshan zyskał miano „parku Chopina”. W 2020 r. odbywał się tam międzynarodowy festiwal muzyki fortepianowej, wzorowany na koncertach w warszawskich Łazienkach
Recepcja twórczości Fryderyka Chopina w Chińskiej Republice Ludowej więc, to nie tylko historia muzyki, lecz także polityki, dyplomacji i kulturowych strategii. Jak pokazuje Wai Ling Cheong w artykule „Images of Chopin in the People’s Republic of China” („The Chopin Review”, 2023), postać kompozytora od połowy XX wieku była traktowana w Chinach jako symbol patriotyzmu i oporu wobec obcej dominacji. Cechy, politycznie odpowiednie dla oficjalnej narracji państwowej. Jej autorzy podkreślali w nich narodowe treści jego muzyki i jej „bliskość” chińskiej wrażliwości. Chopin pojawiał się również w chińskim dyskursie politycznym. W publikacjach podkreślano jego patriotyzm i demokratyczne ideały, zestawiając je z własnymi doświadczeniami walki z obcą dominacją: XIX-wiecznymi najazdami czy wojnami opiumowymi. Trudno może poniższy fakt bezpośrednio powiązać z Chopinem, ale w parku, gdzie znajduje się najsłynniejszy pomnik kompozytora, czyli warszawskich Łazienkach, w Pałacu Myślewickim, w latach 1958-1970, odbywały się tajne spotkania ambasadorów Chin i USA.
W 1998 r. przyjechał do Chin inny polski kompozytor – Krzysztof Penderecki, aby wziąć udział w pierwszym Międzynarodowym Festiwalu Muzycznym w Pekinie, w trakcie jego trwania wygłosił wykłady i poprowadził seminaria w Centralnym Konserwatorium Muzycznym. Został mianowany profesorem honorowym. W tym sam miejscu w 2010 r., z okazji 200. rocznicy urodzin Chopina, odsłonięto kopię popiersia zaprojektowanego przez Bolesława Syrewicza (1835-1899) i znajdującego się w Ogrodzie Luksemburskim w Paryżu. Warto dodać, że w tej samej instytucji powołano też w listopadzie 2019 r. Centrum Badań nad Muzyką i Sztuką Chopina.
Bartłomiej Gutowski
