Polskie groby i nekropolie na świecie
Od momentu swojego powstania (w 2017 r.) Instytut POLONIKA otacza szczególną opieką zabytkowe nekropolie, kwatery cmentarne i obiekty sztuki sepulkralnej znajdujące się na polskich lieux de mémoire, rozsianych na całym świecie. W 2025 r. środki finansowe z budżetu Instytutu oraz z Programu Ministra „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” (administrowanego przez POLONIKĘ) umożliwiły realizację projektów inwentaryzacyjnych i dokumentacyjnych na wielu cmentarzach, jak również kompleksowej konserwacji wybranych, szczególnie cennych spośród zachowanych na nich dzieł sztuki cmentarnej.
W ramach wieloletnich projektów konserwatorskich, w 2025 r. Instytut POLONIKA prowadzi prace konserwatorskie we Francji, przy nagrobku Matyldy Jaroszyńskiej na cmentarzu Les Champeaux (zw. Panteonem Emigracji Polskiej) w podparyskim Montmorency oraz przy dwóch nagrobkach (rodzin Leszczyc-Grabianka i Jacewicz-Zychoń) na cmentarzu Montparnasse w Paryżu. W tym roku zakończony został trzyletni projekt remontu i konserwacji kaplicy Dybusiów-Jaworskich, kolejnej, czwartej, wielokubaturowej kaplicy grobowej na cmentarzu Łyczkowskim, najważniejszej historycznej nekropolii Lwowa. W piątym sezonie prac prowadzonych na cmentarzu św. Michała w Rydze na Łotwie konserwacji poddawana jest kaplica rodu Puzynów.
Środki finansowe z Programu Ministra „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” pozwoliły w 2025 r. na przeprowadzenie prac konserwatorskich na cmentarzach na terenie Litwy, Łotwy oraz Ukrainy. Projekt Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” dotyczył prac konserwatorskich na nekropoliach Wilna: cmentarzu na Starej Rossie (grobowiec rodziny Chlebińskich i nagrobek rodziny Kątrymów) i na cmentarzu Bernardyńskim (nagrobek Antoniego Świerzbińskiego). W ramach zadania, realizowanego przez Polski Instytut Ochrony Zabytków, kompleksową interwencją konserwatorską objęto nagrobki: Michała Szczerkińskiego, Samuela Stankiewicza, Antoniny Korejwo i Zofii Stankiewicz na cmentarzu rzymskokatolickim w Dyneburgu na Łotwie.
Na Ukrainie Fundacja Sióstr Św. Dominika podjęła się realizacji projektu konserwacji nagrobka ss. szarytek na cmentarzu parafialnym w Czortkowie. Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, prowadząca od kilkunastu lat renowację najcenniejszych zabytków sztuki sepulkralnej na lwowskim Cmentarzu Łyczakowskim, w 2025 r. poddała konserwacji pomniki nagrobne Stanisława Dziekanowieckiego i św. Zygmunta Gorazdowskiego oraz grobowiec rodziny Skarbków. Z kolei Towarzystwo Tradycji Akademickiej prowadziło na tym samym cmentarzu projekt prac restauratorsko-konserwatorskich przy zabytkach sztuki sepulkralnej, nagrobkach: rodziny Onyszkiewiczów, gen. Benedykta Kołyszko i ks. Franciszka Ksawerego Pugeta.
Obok prac dokumentacyjnych i konserwatorskich równie ważnym zadaniem są prace porządkowe i zabezpieczające na cmentarzach poza krajem w ramach wspierania społecznego zaangażowania w opiekę nad dziedzictwem kulturowym poza Polską. Instrumentem finansowym ułatwiającym tego rodzaju działania jest Program Instytutu POLONIKA „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – wolontariat”.
Wśród projektów, dofinansowywanych w tegorocznej edycji programu znalazły się przedsięwzięcia mające na celu poprawę stanu zachowania polskich grobów i cmentarzy za granicą. Dofinansowanie, w kwocie przeszło 720 000 zł, uzyskało 16 projektów dot. prac porządkowych i inwentaryzacyjnych na zabytkowych nekropoliach w: Brazylii (Rio Claro-Mallet), Czechach (cmentarz ewangelicki w Karwinie-Meksyku), we Francji (Le Mesnil-le-Roi), na Litwie (cmentarz antokolski w Wilnie), w Mołdawii (Raszków), Niemczech (Berlin), na Ukrainie (m.in.: Brzeżany, Drohobycz, Janowa Dolina/Bazaltowe, Kisielin, Kołki, Kołomyja, Kowel, Łubów, Maniewicze, Nowosiółka Koropiecka/Sadowe, Optowa, Parośla, Pomorzany, Puźniki, Stare Sioło, Toboły, Waręż, Zakład i Zimna Woda, lwowskich cmentarzach na Zniesieniu, Lewandówce, Janowskim i Łyczakowskim), w Wielkiej Brytanii (Carrbridge, Ceres, Dundee, Edynburg, Evanton, Inverness, Kirclady, Leven, Newtyle, Petty, Perth, Portree, St. Andrews, Thurso, Upper Largo i Wick w Szkocji).
Pozyskana wiedza na temat dziedzictwa sepulkralnego upowszechniana jest przede wszystkim poprzez prowadzony przez Instytut POLONIKA portal Baza Polonika. Baza rejestruje obecnie:
- 17 205 kart dokumentacyjnych cmentarzy i pomników nagrobnych cywilnych wraz z kartami osobowymi,
- 1 029 cmentarzy cywilnych,
- 697 cmentarzy wojennych wraz z 49 805 kartami osobowymi osób na nich pochowanych.
W 2025 r. do Bazy Polonika trafiły, m.in.: materiały z inwentaryzacji cmentarzy: Père-Lachaise (III etap) w Paryżu, Les Champeaux w Montmorency czy Druskinikach na Litwie.
W 2025 r. staraniem Instytutu POLONIKA ukazały się: litewska („Lenkiškų kapinių ir antkapių užsienyje inventorizavimo vadovas”) i angielska („Handbook for the Inventory of Polish Cemeteries and Tombstones Abroad”) wersje „Podręcznika do inwentaryzacji polskich cmentarzy i nagrobków poza granicami kraju” – publikacji stanowiącej kompendium wiedzy dla wszystkich zainteresowanych pracami przy ochronie polskich nekropolii poza Polską.
Zapraszamy też do naszej księgarni internetowej, w której można nabyć opracowania poświęcone wileńskiemu Cmentarzowi Na Rossie i polskim nekropoliom w Kanadzie.
